Województwo: wielkopolskie
Powiat: grodzki Kalisz
Planty kaliskie to pas zieleni w centrum miasta. Zarząd nad nimi sprawuje Urząd Miejski w Kaliszu. Powierzchnia opisywanego terenu wynosi około 2,2 ha. Planty biegną równolegle do ul. Babina i ul. Alfonsa Parczewskiego, obie te ulice stanowią ściany i jednocześnie tło głównej alei spacerowej. To jeden z zabytków najstarszej części Kalisza – Śródmieścia. Przede wszystkim ze względu na okoliczności, w jakich doszło do ich powstania, ale także dlatego, iż dzisiejsze ich otoczenie było świadkiem historii mieszkańców miasta.
Niedaleko czoła parku, na ulicy A. Parczewskiego zlokalizowany został przystanek autobusowy, przy którym zatrzymują się autobusy większości linii komunikacji miejskiej w Kaliszu. Znajduje się on w pobliżu dzisiejszego liceum im. Adama Asnyka oraz placu, na którym usytuowano pomnik pisarza.
Park powstał w miejscu, gdzie kiedyś płynęła jedna z odnóg Prosny – kanał Babinka. “Środkiem wielkiej ulicy płynęła tutaj rzeka niosąca w błękitnym nurcie zniekształcony niby pogruchotany wizerunek nadbrzeżnej alei (...)” [Noce i dnie, M. Dąbrowska].
Planty kaliskie nie stanowią jednoczęściowego traktu. Przecinają je ulice, które powstały w miejscach, gdzie kiedyś istniały mosty łączące miasto z terenami podmiejskimi, pozwalające pokonać kanał. Pierwsza z części ograniczona jest dzisiejszym placem Jana Pawła II oraz ulicą Kanonicką, druga – ulicami Kanonicką i Złotą, trzecia rozpościera się pomiędzy ulicą Złotą i Wodną. Po drugiej stronie ulicy Wodnej przepływa rzeka Prosna.
Historia
Okoliczności powstania plantów, z punktu widzenia mieszkańców miasta, były niezwykle tragiczne. W latach II wojny światowej okupanci niemieccy działający według założonego wcześniej planu, który zmierzał do upodobnienia Kalisza do wzorca miast niemieckich, uregulowali bieg Prosny, poprzez zasypanie jednej z jej odnóg płynących wzdłuż ulicy Babina. Kanał ten pełnił niegdyś funkcje obronne, otaczał bowiem mury warowne miasta, których fragmenty zachowały się do dziś. W miejscu zasypanego koryta założono aleję spacerową – dzisiejsze planty. Barbarzyństwo okupantów polegało na tym, że do likwidacji kanału posłużyły im książki polskie i żydowskie ze zbiorów bibliotecznych miasta oraz gruz ze zburzonych domów dzielnicy żydowskiej (główną osią tej dzielnicy była dzisiejsza ulica Złota). Tym sposobem bezpowrotnie zniszczono dorobek literacki i kulturalny wielu pokoleń. Opisywane wydarzenia upamiętnia – jeden z dwóch w Polsce – pomnik książki.
Dzisiejsze planty to teren zieleni o charakterze spacerowo-wypoczynkowym.
Przyroda
Florę plantów stanowią przede wszystkim typowe dla miejskich skwerów, alei i parków gatunki drzew, krzewów i bylin. Najcenniejszym w naszych oczach zdaje się być najokazalsze drzewo parku – dąb szypułkowy (Quercus robur).
Do najliczniej reprezentowanych drzew należą jarząb szwedzki (Sorbus intermedia), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), klon jesionolistny (Acer negundo), klon zwyczajny (Acer platanoides), lipa drobnolistna (Tilia cordata), lipa szerokolistna (Tilia plathyphyllos), robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia) oraz wierzba płacząca (Salix x chrysocoma).
Zespół krzewów tworzą przede wszystkim karagana syberyjska (Caragana arborescens), śnieguliczka biała (Symphoricarpos albus) i ligustr pospolity (Ligustrum vulgare). W ostatnim czasie wzdłuż głównej alei spacerowej dosadzono platany klonolistne (Platanus x acerifolia) oraz kilka egzemplarzy tamaryszku drobnokwiatowego (Tamarix parviflora).
Zwierzętami goszczącymi na co dzień w parku – poza psami rozmaitych ras – są najczęściej ptaki. Spotkamy tu wróble domowe (Passer domesticus), gołębie miejskie (Columba livia forma urbana), sierpówki (Streptopelia decaocto), kosy (Turdus merula) i sikory bogatki (Parus major).
Ścieżka
Ścieżka ze względu na stosunkowo młody wiek zieleni opisywanego parku, została wyznaczona przede wszystkim w oparciu o walory historyczne. Jej trasa przebiega wzdłuż głównej alei plantów, a poszczególne przystanki to świadectwa bogatych dziejów miasta.
1. Początek trasy wycieczki to plac, na którym zlokalizowano pomnik Adama Asnyka autorstwa Jerzego Jarnuszkiewicza. Odsłonięcia pomnika dokonano 24 lipca 1960 roku w ramach uroczystości związanych z obchodami 1800-lecia miasta. Cokół pomnika wykonano z płyty lastriko, zaś postać pisarza z piaskowca. Na cokole umieszczony został napis: “Rodzinne miasto Adama Asnyka w roku 1960”. Treść napisu nawiązuje do jednego z wierszy Asnyka.
“..Droga mnie wiedzie do starego grodu
Otoczonego ramionami Prosny,
Tam pośród alei kasztanowych chłodu
Czerpałem tchnienie pierwszej życia wiosny...” [Rodzinnemu miastu, A. Asnyk]
Adam Prot Asnyk, syn Kazimierza i Konstancji z Zagórowskich, urodził się w Kaliszu 11 września 1838 roku. Był uczestnikiem ruchu spiskowego i powstania styczniowego. Znany twórca wielu wierszy i licznych utworów dramatycznych. Zmarł 2 sierpnia 1897 roku w Krakowie.
Kiedy staniemy przodem do zadumanego i zasmuconego oblicza pisarza, po naszej lewej stronie znajdzie się budynek dzisiejszego liceum im. A. Asnyka (w którego murach nauki pobierał między innymi Stanisław Wojciechowski – późniejszy prezydent RP) oraz fundamenty zamku królewskiego.
Budowa zamku datowana jest na początek panowania Kazimierza Wielkiego. Mimo, iż zamek stanowił integralną część obwarowań miejskich, to jego charakter można określić jako rezydencjalno-administracyjny. To tutaj w latach 1402-23 król Władysław Jagiełło spędzał rokrocznie święta wielkanocne. To stąd rządził Wielkopolską. Wieki późniejsze zmieniły zamek w siedzibę starosty wielkopolskiego, wojewody i podkomorzego kaliskiego. Z czasem zamkowe komnaty zaczęły pełnić rolę sal sądowych. Schyłek XVII wieku to początek końca kaliskiego zamku królewskiego. Jego ostateczny łabędzi śpiew wybrzmiał wraz z wielkim pożarem w 1792 roku. Pozostałości po zamku, fragmenty jego murów zostały wyprzedane na początku XIX wieku. W 1819 r. na części przyzamkowego dziedzińca wzniesiono Szkołę Wojewódzką (dzisiejsze liceum).
Ruszamy w dalszą drogę wzdłuż alei spacerowej.
2. Po przejściu kilkuset metrów naszą uwagę przykuwa teraz najdłuższy fragment murów miejskich oraz zabudowania klasztorne dzisiejszej katedry pod wezwaniem św. Mikołaja. Oba zbytki zlokalizowane są po lewej stronie plantów w kontekście kierunku naszej wędrówki, przy ulicy A. Parczewskiego.
Mury warowne zostały wzniesione w tych samych czasach, co zamek królewski. Ich budowa zakończyła się prawdopodobnie w połowie XIV wieku. Łączna długość obwarowań wynosiła 1600 metrów, wysokość wahała się od 6 do 9 metrów, zaś grubość dochodziła do 1,5 metra. Obwód murów przyjął kształt owalu dostosowanego do układu wodnego opasującego miasto. Broniły Kalisza przed atakami wrogów, przed niechcianymi gośćmi. Były tarczą chroniącą miasto przed ewentualną próbą zniszczenia go.
Niestety, podobnie, jak to się stało w przypadku zamku, świetność murów warownych minęła bezpowrotnie w XVIII wieku. W 1790 roku zgodnie z dekretem Komisji Dobrego Porządku rozpoczęto rozbiórkę bezużytecznych murów. W 1806 roku decyzją surowych zaborców pruskich rozebrano (ocalałe w pożarze z 1792 r.) baszty i większą część murów. Do dziś zachowały się jedynie niewielkie ich fragmenty (szacuje się, że około 10 %). Ten, który przykuł naszą uwagę jest najokazalszym z nich.Katedra to dawny kościół kanoników laterańskich, najstarszy w mieście. Świątynia wybudowana została w połowie XIII wieku, w stylu gotyckim. Jej mury to świadkowie wielu ważnych – często tragicznych – wydarzeń. Świątynia wielokrotnie poddawana była działaniu ognia. W pożarze z 1706 r. straciła wieżę. Ostatni pożar (1973) strawił niezwykły skarb – obraz “Zdjęcie z krzyża” autorstwa samego Rubensa. Dzisiaj w miejscu oryginału wisi kopia. Mury kościelne przebrzmiewają również radosną nutą. To tutaj w 1862 roku ślubowali sobie miłość Maria Konopnicka i Ludwik Solski (aktor).
3. Kolejnym przystankiem jest pomnik książki. Pomnik ten powstał z inicjatywy i według projektu kaliskiego malarza, grafika i rysownika Władysława Kościelniaka. Na kartach kamiennej książki umieszczono następujący napis: “Tu w zasypanym korycie rzeki Prosny hitlerowcy zniszczyli dziesiątki tysięcy książek ze zbiorów kaliskich bibliotek publicznych”.
4. Po przejściu kolejnych kilkuset metrów zatrzymujemy się w miejscu, gdzie dziś stoją ruiny klasycystycznego budynku z początku XIX wieku, o zagadkowej historii. Dom ten, to tzw. “koszary Godebskiego”.
W ciągu ostatniego roku budynek, któremu się przypatrujemy, dwukrotnie dosięgał ogień (ostatni pożar miał miejsce 5 kwietnia 2007 r.). Żywioł zniszczył niemal całą konstrukcję dachu oraz wszystkie znajdujące się tam pomieszczenia. Pozostały jedynie mury i nadpalona elewacja frontowa. Zachowała się także pamiątkowa tablica umieszczona na ścianie budynku. Napis na tablicy głosi: “Za czasów Księstwa Warszawskiego w gmachu tym mieściły się koszary Wojska Polskiego 8-go Pułku Piechoty Legii Nadwiślańskiej, którego komendantem był w 1807 roku poeta Cyprian Godebski poległy w bitwie pod Raszynem”.
Według noty biograficznej Cypriana Godebskiego wkroczył on na czele własnego pułku do Kalisza, by wraz ze swoim oddziałem osiąść w budynku, który później nazwano jego nazwiskiem. Cyprian Godebski (ur. 1765 r., zginął pod Raszynem 19.04.1809 r.), to polski poeta i prozaik. Jak wynika z napisu umieszczonego na pamiątkowej tablicy w koszarach kwaterował 8. Pułk Piechoty armii Księstwa Warszawskiego. Co do realizmu opisywanych wydarzeń zdania historyków są podzielone. Według Macieja Kunickiego budynek, przed którym stoimy nie mógł być siedzibą koszar. Dane historyczne informują nas, iż 8 Pułk Piechoty nigdy nie był w Legii Nadwiślańskiej, a wojsko w czasie swego pobytu w Kaliszu kwaterowało w prywatnych mieszkaniach (między innymi dlatego, że Kalisz w tym czasie nie dysponował kwaterą, która mogłaby pomieścić żołnierzy).
Kolejnym frapującym wątkiem historii “koszar Godebskiego” jest fakt, iż na dwóch – powstałych niezależnie od siebie – planach miasta pochodzących z 1825 roku autorstwa nauczyciela Nalejewicza oraz inż. Bernharda budynek “koszar” po prostu nie istnieje.
Wobec powyższego nie pozostaje nam nic innego, jak wierzyć, że znajdzie się kiedyś ktoś z intuicją samego Holmesa, kto odkryje tajemnicę ruin zabytkowych “koszar”.
5. Po drugiej stronie alei spacerowej, przy ulicy Parczewskiego, niemal na wprost “koszar Godebskiego” widzimy okazały budynek – siedzibę banku WBK. Gmach przykuwa naszą uwagę przede wszystkim ze względu na swoją historię. W roku 1358 kaliscy Żydzi z przyzwolenia Kazimierza Wielkiego wybudowali tutaj synagogę. Służyła im ona przez pięć wieków. Niestety w 1852 roku tragiczny pożar strawił ponad 130 budynków w mieście – nie oparła mu się także żydowska bożnica. Ta, która powstała w miejscu zniszczonej ogniem nie mogła się równać z poprzedniczką.
Ostateczny kres bożnicy przypada na lata okupacji niemieckiej. W czasie II wojny światowej hitlerowcy rozebrali synagogę. Na jej miejscu po wyzwoleniu miasta wzniesiono Dom Partii – siedzibę miejskich, powiatowych oraz wojewódzkich władz PZPR. Po zmianie ustroju w naszym kraju (schyłek lat 80-tych ubiegłego wieku) budynek, przed którym stoimy zaadoptowany został przez bank.
Po przejściu kilkudziesięciu metrów dochodzimy do wieńczącej kaliskie planty ulicy Wodnej. Za nią, po drugiej stronie, płynie Prosna.
Przejście całej trasy zajęło nam około 30 minut.
Bibliografia
Broda Bolesław, Mowszowicz Jakub, Przewodnik do oznaczania roślin leczniczych, trujących i użytkowych, Warszawa 1979
Bugała Władysław, Drzewa i krzewy, Warszawa 2000
Dąbrowska Maria, Noce i dnie, Warszawa 1996
Kolańczyk Aneta, Kalisz mała ojczyzna wielkich ludzi, Kalisz 2002
Kremer Bruno, Leksykon Przyrodniczy. Drzewa, Warszawa 1996
Kunicki Bogumił, Ballady kaliskie, Kalisz 1991
Pniewski Tadeusz, Kalisz z oddali, Kalisz 1988
Roth Anna, Baszta Dorotka, [w:] Kalisia Nowa, nr 3/2001, Kalisz 2001
http://www.stary.kalisz.pl, maj 2007
http://www.info.kalisz.pl, maj 2007
http://www.wikipedia.org, czerwiec 2007
http://www.eduskrypt.pl, czerwiec 2007
Uwagi
Informacje dodatkowe
W 1999 roku dokonano rewaloryzacji na Planach Miejskich. W ramach tych działań wybudowano około 5400 metrów kwadratowych alejek, zmodernizowano oświetlenie, postawiono nowe ławki i kosze, założono piękne barwne zieleńce. W obrębie deptaku znalazły się także dwie zmodernizowane toalety publiczne, których budynki estetycznie wkomponowano w otoczenie.
Mocne strony parku: Atrakcyjna lokalizacja, w samym centrum miasta. W punkcie, gdzie strudzony turysta może nabrać sił dla dalszej wędrówki po najstarszym polskim grodzie. Mocnym punktem jest również interesujące tło historyczne. A także z cicha szemrzące echo minionych dziejów.
Słabe strony parku: W otoczeniu oraz na terenie parku odczuwalny jest brak kawiarni, zacisznych lokali i innych miejsc, które mogłyby uprzyjemnić wypoczynek. Brakuje piaskownic. Doskwiera także zbyt mała liczba miejsc parkingowych wokół plantów.
Autorzy
Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Zespół Szkół Techniczno - Elektronicznych
ul. Częstochowska 99/105
62-800 Kalisz
e-mail: zstekalisz@wp.pl
Opiekun grupy:
Marta Giergenis - Lemańska
Autorzy opisu:
uczniowie klasy 1 TzC
Zdobycie i opracowanie materiałów dotyczących okoliczności powstania Plantów: Mateusz Szymski i Michał Suliga. Skonsolidowanie w jedną całość informacji na temat opisywanych w projekcie pomników: Wojciech Przybyłowski i Sebastian Bierła. Opracowanie komputerowe: Przemysław Cichecki. Zdjęcia wykonali Mateusz Janiszewski oraz mgr Marta Giergenis – Lemańska. Wydział planistyczno-plastyczny: Piotr Dudek oraz Mateusz Janiszewski.
Nie można pominąć pomocy nauczycielki języka polskiego, znawczyni twórczości pisarzy i poetów związanych z naszym miastem – mgr Anety Kolańczyk.
Współpracujacy nauczyciele:
Ładowanie danych ...