Park w Brniu


Województwo: małopolskie

Powiat: dąbrowski

Gmina Olesno leży we wschodniej części województwa małopolskiego. Park położony jest we wsi Breń, pomiędzy drogami Dąbrówki Breńskie – Olesno i Podborze – Dąbrowa Tarnowska, w powiecie dąbrowskim.

Zarząd trwały nad parkiem sprawuje dyrektor Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych w Brniu – mgr inż. Czesław Kapuściak. Właścicielem parku jest Starostwo Powiatowe Dąbrowa Tarnowska.

Powierzchnia: 16 ha, to obszar całej posiadłości. We wschodniej części parku znajduje się dworek myśliwski, a w części południowo-wschodniej zabudowania folwarczne, w których obecnie mieszkają ludzie.

Infrastruktura: we wschodniej części parku znajduje się dworek szlachecki, w którym jeszcze kilka lat temu mieścił się internat męski, w południowo-wschodniej części są dawne budynki folwarczne, obecnie zamieszkałe przez lokatorów, natomiast od strony południowej znajduje się brama wjazdowa. Brak parkingu, szaletów oraz ławek na terenie parku.

Historia

Miejscowość Breń swoją nazwę wywodzi od rodu Breńskich herbu Półkozic, z których pochodził pierwszy właściciel dóbr ziemskich obejmujących te tereny – Piotr Breński. Nazwa ta może również pochodzić od cerkiewnego “brnije” – błoto, gdyż rzeczywiście są to bardzo podmokłe tereny.
Najstarsze zabytki i mapy wskazują na to, że już w XIV wieku istniało na tych terenach osadnictwo. Cała miejscowość ma powierzchnię 29 hektary i 42 ary, z czego 16 hektarów to teren parku.

Pomiędzy majątkami w Brniu i leżącym w sąsiedztwie Oleśnie, rozciąga się aleja dojazdowa, która została założona w XV wieku. Od końca XV wieku posiadłości Breńskich często zmieniały właścicieli. Breń należał kolejno do rodu Rozemberskich, Odrowążów, Świerczowskich, Szafrańców, Cisowskich, Zebrzydowskich, a od 1667 roku do Czartoryskich.

To właśnie za panowania rodu Czartoryskich został założony park, którego twórcą w stylu wersalskim był książę Józef Czartoryski, stolnik litewski.

Park zaprojektował słynny wiedeński projektant ogrodów Pfaffiner, który czuwał też nad prowadzonymi tam pracami w latach 1750-1760. W latach późniejszych park ten cieszył się mianem najpiękniejszego ogrodu w całej Galicji. W roku 1786 w posiadanie parku drogą zakupu, wszedł Jan Konopna. Jego następcami byli Leon, Feliks, Prosper i Jan. Do 1945 roku park był ich własnością. Feliks Konopna był niewątpliwie jednym z najbardziej znanych mieszkańców Brnia. Był on tłumaczem, poetą, malarzem, kolekcjonerem obrazów, konserwatorem dzieł sztuki, rolnikiem. Urodził się 17.07.1888 r. w Brniu, a na cześć jego przyjścia na świat, został posadzony, zgodnie z tradycją, dąb szypułkowy obok dworu myśliwskiego (obecnie ponad stuletni dąb “Felix” znajduje się od wschodniej strony kuchni internackiej).

Feliks uczył się w Gimnazjum św. Anny w Krakowie, studiował rolnictwo na Uniwersytecie Jagiellońskim, uczęszczał na kurs malarstwa w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Rodzinnym majątkiem zarządzał w okresie międzywojennym i latach II wojny światowej, a od 1945 r. zamieszkał w Krakowie. Po wojnie pracował przy konserwacji ołtarza Wita Stwosza. Zmarł 17.02.1982 r. i został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.

Za czasów prawnuka nabywcy ogrodu – Jana Konopki, miał miejsce pożar pałacu w Brniu. Po tym wydarzeniu rodzinną siedzibą Konopków stał się dwór zwany “Owczarnią” w Oleśnie.

Kilometr na południe od parku dworskiego znajdują się tzw. “okopy szwedzkie”, zabytek polowej sztuki fortyfikacyjnej z bastionami, pochodzące z XVII wieku. Jedna z hipotez głosi, że w tym miejscu znajdował się zamek obronny zbudowany przez Kazimierza Wielkiego lub Ludwika Węgierskiego. Dziś okopy są zarośnięte krzakami i drzewami. Widoczny jest jedynie plan fosy i “loch” zbudowany z kamieni i cegły.

Na terenie parku do czasów obecnych zachowały się oficyny i pawilony, będące teraz budynkami mieszkalnymi oraz dworek myśliwski. Niepielęgnowany przez blisko 50 lat park zatracił swój pierwotny układ geometryczny. Formowane pierwotnie elementy ogrodu przestały być czytelne. Pojawiły się liczne samosiewy zagęszczające układ parku.

Dziś park nie spełnia funkcji rekreacyjnych, gdyż jego stan na to nie pozwala. Przyciąga jedynie spragnionych spokoju spacerowiczów. Nadal jest jednak piękny, tajemniczy i dostojny.

Przyroda

Park w Brniu uznany jest za zabytek I klasy. W założeniu w stylu francuskim roślinność parkowa uformowana była w sposób geometryczny. Kompozycje ogrodowe stanowią nawiązanie do wnętrz pałacowych. Park posiada dwie prostopadłe osie kompozycyjne, łączące jego trzy części. Pojawia się symetria i powiązanie z krajobrazem.

Centralną częścią ogrodu jest środek półkola zamkniętego ścianami szpalerów (boskietów) na głównym parterze. Parter posiada dwa wgłębione trawniki (bogintaria). W głębi założenia znajduje się lasek pocięty gwiaździście ośmioma drogami zbiegającymi się centralnie w zaokrąglony parter – salon. Na osi bocznej mieści się labirynt otoczony z trzech stron kanałem. Na końcu labiryntu znajduje się kwadratowy salon połączony z głównym parterem drogami: osiową i okrężną.

Obecnie, symetryczny niegdyś układ szpalerów, został zniekształcony przez pojawiające się licznie samosiewy.

W parku znajduje się wiele pięknych roślin, często rzadko występujących, a nawet chronionych.
Szpalery są utworzone przez drzewa liściaste: kasztanowce białe (Aesculus hippocastanum), jesiony wyniosłe (Fraxinus excelsior) i lipy szerokolistne (Tilia platyphyllos).

Spośród rzadkich drzew liściastych można zobaczyć miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba). Pojedynczymi egzemplarzami drzew są dęby szypułkowe (Quercus robur), dęby czerwone (Quercus rubra), klony jawory (Acer pseudoplatanus), klony zwyczajne (Acer platanoides). Ozdobą parku są szpalery utworzone z grabu zwyczajnego (Carpinus betulus).

Wśród krzewów można spotkać takie jak: sumak octowiec (Rhus typhina), rokitnik (Hippophae rhamnoides), dereń (Cornus), czeremcha (Prunus padus), karagana syberyjska (Caragana arborescens), kłokoczka południowa (Staphylea pinnata) oraz różne odmiany irgi (Cotoneaster).

Na terenie parku licznie występują rośliny zielne m.in: zawilec gajowy (Anemone nemorosa), czosnaczek pospolity (Alliaria petiolata), jasnota biała (Lamium album), gwiazdnica wielkokwiatowa (Stellaria holostea), szczawik zajęczy (Oxalis acetosella), dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans), jasnota plamista (Lamium maculatum), gajowiec żółty (Galeobdolon luteum), fiołek wonny (Viola odorata), przytulinka wiosenna (Cruciata glabra), bodziszek żałobny (Geranium phaeum), konwalia majowa (Convallaria majalis).

Pnie drzew są porośnięte zimozielonym bluszczem pospolitym (Hetera helix).

W otoczeniu podkowy – sadzawki parkowej wiele roślin wodnych zanikło, gdyż już od kilku lat nie jest ona wypełniona wodą.

W parku można spotkać wiewiórki pospolite (Sciurus vulgaris), jeże europejskie (Erinaceus europaeus), dzięcioły (Picidae), wróble (Passer domesticus), sikorki bogatki (Parus major), ślimaki winniczki (Helix pomatia), a czasami lisy (Vulpes vulpes).

Mimo licznych zmian w układzie kompozycyjnym i składzie gatunkowym park pełni ważną rolę w środowisku przyrodniczym. Korzystnie oddziałuje na klimat, ogranicza erozję gleby, stanowi rezerwuar wilgoci. Jest siedliskiem wielu gatunków roślin i zwierząt oraz miejscem schronienia i lęgów dla wielu gatunków ptaków.

Park w Brniu – z parkiem “Owczarnią” w Oleśnie łączy 1,5 kilometrowa aleja stanowiąca pomnik przyrody (nr ewidencyjny 125) już od roku 1949. Ta żwirowa aleja rozciąga się pomiędzy drogami asfaltowymi: Olesno – Bolesław i Olesno – Mędrzechów. Jest ona nazywana Aleją Sobieskiego, gdyż, jak głosi legenda, król Jan III Sobieski odpoczywał w breńskim parku podczas wyprawy na Wiedeń. Najstarsze drzewa w alei osiągają wiek 300-350 lat. Występuje w niej kilka gatunków drzew, m.in.: dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, jesion wyniosły i klon zwyczajny. Oprócz tego występuje też wiąz szypułkowy (Ulmus leavis), głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna), olsza czarna (Alnus glutinosa) i grusza pospolita (Pyrus communis). Najokazalszymi drzewami w alei są dęby i lipy.

Ścieżka

Ścieżka została zaprojektowana w oparciu o walory przyrodnicze i historyczne. Na jej trasie znajdują się zabytkowe budynki dworku myśliwskiego, stajnia, budynki folwarczne oraz piękna, wjazdowa brama, a także okazałe rośliny, których wiek datuje się na około 250 lat.

1. Trasę wycieczki rozpoczynamy od wschodniego wejścia na teren parku bramą boczną, która prowadzi z terenu szkoły położonej w sąsiedztwie. Przechodzimy piękną alejką obsadzoną drzewami głogu, która prowadzi do dworku myśliwskiego należącego w latach 1786-1945 do rodu Konopków.

W okresie międzywojennym mieszkał w nim Feliks Konopna, znany tłumacz, poeta, malarz, kolekcjoner obrazów, konserwator dzieł sztuki oraz rolnik. Za czasów Konopków dworek był budynkiem parterowym, dopiero później dobudowano piętro. Od strony zachodniej dworku znajdowała się drewniana oranżeria, która spłonęła za czasów prawnuka nabywcy majątku – Jana Konopki. Obecnie w tym miejscu znajduje się murowany taras.

Po wejściu do wnętrza budynku, widzimy hol, w którym znajduje się drewniane, rzeźbione przejście oraz ozdobne drewniane drzwi z czarnego dębu. Prowadzą one do różnych pomieszczeń. Jednym z nich jest sala reprezentacyjna z wspaniałym rzeźbionym, drewnianym sufitem, w narożach którego znajdują się herby rodu Konopków. Jest tu również jadalnia oraz pomieszczenia mieszkalne, w których pozostała część mebli Konopków np. kredens, szafa, lustro oraz portret Adama Mickiewicza. Zostało także piękne, olbrzymie lustro z kryształu szlifowanego. W budynku znajduje się również część mieszkalna dla służby, gdyż pracowało tu 20 osób.

W holu dworskim pozostało tylko jedno trofeum myśliwskie – łeb (popiersie) dzika upolowanego 25 stycznia 1914 roku w Krupienicach. W budynku zachowała się tylko część podłogi, posadzka, która pamięta czasy małego Feliksa Konopki oraz drewniany parkiet.

Kiedy w czasie II wojny światowej sytuacja w kraju pogarszała się, Feliks Konopka spakował cenne, pozłacane naczynia oraz meble i schował je do piwnic dworu, a po wojnie zabrał wszystko i wyprowadził się do Krakowa. W tym czasie nastąpiła nacjonalizacja przemysłu i reforma rolna, w wyniku której odebrano właścicielom ziemskim ich majątki i upaństwowiono je. Na bazie tego majątku w marcu 1945 roku powstała Państwowa Szkoła Rolnicza, aby w ten sposób przygotować wykształconą kadrę rolniczą. Jako pierwsze utworzono tu szkoły: weterynaryjną, rachunkowości rolnej oraz gospodarstwa rolnego. Szkoła ta mieściła się w dworku do lat 70. Następnie przeniesiono ją do nowowybudowanego budynku w sąsiedztwie parku. W dworku pozostał tylko internat męski.

Obecnie internat również nie istnieje, a w budynku dworku były organizowane przyjęcia weselne. W 1995 roku obchodzono 50-lecie istnienia szkoły. Od 2000 roku, w nowym budynku szkoły mieści się Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych.

2. Po zwiedzeniu dworku idziemy w kierunku północnym na tył budynku, gdzie rośnie ok. 100 letni dąb szypułkowy, posadzony przez ojca Feliksa Konopki, na cześć urodzenia syna. Dąb nosi nazwę Feliks, w obwodzie ma 364 cm. Obecnie wymaga prac pielęgnacyjnych, gdyż część gałęzi obumarła.

3. Kierując się na wschód od dębu Feliks, widzimy budynek z XIX wieku, który jest zapisany w rejestrze zabytków i podlega pod konserwatora zabytków. Budynek ten początkowo był stajnią cugową, w jego ściany były wtedy wmurowane popiersia końskie, które nie zachowały się do dnia dzisiejszego. W czasach, gdy w dworku powstała szkoła weterynaryjna, tu założono lecznicę dla zwierząt, a w latach 60-tych założono internat męski na parterze, a po dobudowaniu piętra, również mieszkania dla nauczycieli pobliskiej szkoły.

4. Skręcamy w kierunku południowym, przechodzimy na plac przed dworkiem. Rosną tu cztery dęby szypułkowe oraz sosna wejmutka. Dęby w swym obwodzie mają od 380 cm do 430 cm. Są to potężne drzewa, które mogą żyć nawet do 1500 lat i osiągać wysokość do 40 m. Żołędzie tego drzewa wiszą na długich szypułkach, liście mają krótkie ogonki u nasady. Kształt liścia jest sercowaty, niesymetrycznie uszato wykrojony.

5. Sosna wejmutka (Pinus strobus) ma smukły, stożkowaty pokrój, pień jest dość cienki i rośnie prosto. Korona jest raczej luźna i sprawia wrażenie niebieskozielonej. Zebrane w pęczki po 5 niebieskozielone igły są cienkie, giętkie i mają długość od 8 do 12 cm. Szyszki mogą osiągać długość do 20 cm.

6. Kierujemy się na zachód od czterech dębów i spotykamy dwie lipy, których pnie są dołem zrośnięte. Oba mają po 310 cm w obwodzie. Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos) jest okazałym długowiecznym drzewem a jej kwiaty sprawiają, iż jest gatunkiem ważnym dla pszczół. Napar kwiatowy stosuje się w medycynie. Drewno lipy jest miękkie, ale mocne, stanowi więc cenny materiał rzeźbiarski.

7. Idąc w kierunku północnym, wychodzimy na chodnik przed dworkiem. Stąd wchodzimy w alejkę, która wiedzie nas na zachód. Po prawej stronie alejki rośnie kilka okazów miłorzębu dwuklapowego. Miłorząb dwuklapowy (Ginko biloba) jest uważany za żyjącą skamielinę. Pochodzi z Chin. Ma charakterystyczne, dwuklapowe, wachlarzowate, unerwione, widlaste liście. Jest to bardzo ceniony gatunek ze względu na elegancki pokrój, długowieczność, odporność na mróz i pasożyty.

8. Dalej idziemy na zachód. Trasę naszej wycieczki przecina, z północy na południe, aleja kasztanowców białych. Zbaczając kilka kroków na lewo z naszej ścieżki, widzimy kasztanowca białego, którego pień ma obwód 300 cm. Jest to bardzo dekoracyjne drzewo o krótkim pniu i lekko zwisających gałęziach. Posiada piękne białe kwiaty, zebrane w wyprostowanych wiechach. Liście są dłoniastozłożone. Nasiona – kasztany są stosowane do produkcji leków, kosmetyków i kleju. Liście kasztanowca są często atakowane przez szrotówka kasztanowcowiaczka – motyla, którego larwy minują na liściach i powodują przedwczesne ich brunatnienie.

9. W tej samej alei znajduje się pień, również kasztanowca, na którym rośnie huba drzewna.

10. Kierujemy się dalej na zachód. Przed nami pojawia się fosa w kształcie podkowy, przez którą prowadzi XIX wieczny, drewniany most. Charakteryzuje się on ciekawą i piękną konstrukcją, choć wymaga gruntownego remontu. Fosa, niestety, od kilku lat nie jest wypełniona wodą, więc wiele roślin wodnych wyginęło. Powodem osuszenia fosy jest odstąpienie od spiętrzania wody na rzece Breń w miejscowości Swarzów.

11. Po przejściu przez mostek, kilka metrów dalej, po lewej stronie widzimy olbrzymi jesion wyniosły o obwodzie 328 cm. Z jego drewna wykonuje się cenne meble i parkiety.

12. Po prawej stronie również wśród gąszczu młodych drzew, widzimy dwa jesiony wyniosłe o obwodach pni 345 i 280 cm.

13. Nieopodal tych jesionów, w zaroślach, przez korony drzew przedzierają się promienie słoneczne, oświetlające niewielką bezdrzewną polankę. W miejscu tym znajdował się cmentarz niemiecki z II wojny światowej. Pochowanych było tu około 40 żołnierzy niemieckich. Około 10 lat temu odbyła się ekshumacja zwłok.

14. Kierujemy się dalej na północ, a następnie na zachód, cały czas wzdłuż fosy. Po lewej stronie ścieżki widzimy potężny jesion wyniosły o obwodzie pnia 463 cm. Jest on gęsto porośnięty bluszczem. Obok niego rośnie inny jesion, którego pień od samego szczytu aż po podstawę, został rozcięty piorunem. Osmolone drzewo w dalszym ciągu żyje.

15. Dalej idziemy na zachód wzdłuż fosy, aleją utworzoną z potężnych dębów, jesionów i kasztanowców. W miejscu zakończenia fosy, kierujemy się na północny zachód.

16. Docieramy do centralnej części parku, w której kiedyś znajdował się staw wypełniony wodą, od którego odchodziło promieniście 8 alejek. Obecnie jest to zagłębienie terenu zarośnięte gęsto samosiewami oraz roślinnością zielną. W miejscu tym można dostrzec zarys dawnych alejek oraz oś symetrii parku, która prowadzi do bramy wjazdowej.

17. Po zachodniej stronie stawu rośnie kasztanowiec biały, którego pień w obwodzie ma 428 cm.

18. Stąd idziemy na zachód. Jedną z dawnych alejek, obecnie prawie niewidoczną, docieramy do zachodniej granicy parku. Znajduje się tu fosa, która niegdyś była wypełniona wodą i otaczała park. Dziś jest to miejsce o wilgotnym podłożu, rosną tu jeszcze kosaćce żółte, które są roślinami trującymi.

19. Dnem osuszonej fosy kierujemy się na południe, a następnie na południowy wschód. Z gęstego lasu wychodzimy na łąkę, pośrodku której znajduje się kapliczka z wizerunkiem Marii Panny, wybudowana przez ostatnich właścicieli parku.

20. Od miejsca, w którym stoi kapliczka, idziemy na południe. Przed naszymi oczami widnieje piękna brama wjazdowa do parku. Aby do niej dotrzeć, trzeba przejść przez alejkę. Po jej obu stronach znajdują się laski kasztanowców. Brama obecnie wymaga remontu.

21. Wracamy alejką skierowaną na północ, dalej na wschód kilkanaście metrów, a następnie skręcamy w prawo. Po prawej i lewej stronie alejki znajdują się budynki folwarczne. Za czasów świetności parku znajdował się tam dom ogrodnika i oranżeria. Po wojnie była tam wylęgarnia drobiu, a później sale dydaktyczne. Od wielu lat w budynkach tych mieszkają ludzie.

Uwagi

Infrastruktura: Alejki parkowe są słabo zaznaczone, często zarośnięte, brak jest ławek i miejsc wydzielonych dla odpoczynku. Parking występuje jedynie na terenie położonej w sąsiedztwie szkoły. Brak szaletu. Zabytkowa brama wjazdowa do parku niszczeje, wymaga kolejnego remontu.

Mocne strony parku: przepiękne położenie, spokój i cisza, bogata fauna i flora, doskonałe warunki do wypoczynku, ciekawa historia, najciekawsze założenie parkowe przy zespole dworskim z dawnej Galicji.

Słabe strony: park jest mocno zaniedbany i w dalszym ciągu zarasta – trawa koszona jest na niezadrzewionych łąkach, słabo widoczne założenia parku i alejki, brak wody w fosie w kształcie podkowy oraz w fosach otaczających park, brak wody w stawie w centralnej części parku, wiele starych drzew wymaga prac pielęgnacyjnych, przycięcia, brama wjazdowa do parku wymaga prac remontowych. Most wymaga odnowienia. Pomieszczenia w dworku myśliwskim wymagają prac konserwatorskich. Brakuje ławek i miejsc do wypoczynku, brak szaletu, obiektów gastronomicznych i sportowych, nie spełnia funkcji rekreacyjnych.

Bibliografia

Banfi Enrico, Francesca Consolino, Podręczny leksykon przyrodniczy. Drzewa, Warszawa 2001.
Kapuściak Czesław, Orłowski Czesław, Babiarz Stanisław (red), Pięćdziesiąt lat szkolnictwa rolniczego w Brniu 1945 – 1995, Tarnów 1995.
Kruczek Zygmunt, Województwo tarnowskie, Kraków 1983.
Orliński Norbert, Tarnów i okolice – przewodnik, Warszawa 1982.
Szwedler Inga, Sobkowiak Mirosław, Spotkania z przyrodą. Rośliny, Warszawa 1998.
Zięba Antoni (red.), Przyroda województwa tarnowskiego, Tarnów 1995.
http://www.atlas.intranet.pl/pas/mas/pow_dabrowski/gminy/olesno/kultura

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Zespół Szkoły Podstawowej i Przedszkola im. Stefanii Łąckiej w Gorzycach
Gorzyce 153
33-250 Otfinów
e-mail: szgorz@wp.pl
Opiekun grupy:
Agnieszka Ligenza 
Autorzy opisu:
uczniowie klasy V i VI, członkowie koła przyrodniczego, działającego przy Zespole Szkoły Podstawowej i Przedszkola im. Stefanii Łąckiej w Gorzycach oraz nauczyciele: historii i informatyki – mgr Renata Kwaśniak, mgr Alina Musiał, języka polskiego – mgr Iwona Cisek – Szostek.
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy:
- za cenne informacje na temat historii i walorów przyrodniczych parku, panu mgr inż. Czesławowi Kapuściakowi, dyrektorowi Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych w Brniu.
- za wnikliwą ocenę, korektę i doradztwo merytoryczne nauczycielom przyrody, informatyki, języka polskiego, historii.


Wyszukiwarka

Wyszukiwarka


Kontakt

(to jest kontakt w sprawie tej strony internetowej, a nie kontakt do zarządcy parku) 

Nazwa organizacji
Ośrodek Działań Ekologicznych "Źródła"
Adres organizacji
90-602 Łódź, ul. Zielona 27
Telefon do organizacji
42 632 8118
Adres www organizacji
www.zrodla.org

 
 


Newsletter

wpisz swój e-mail aby otrzymywać informacje o naszych działaniach

Wyślij



© 2010 Ośrodek Działań Ekologicznych "Źródła" | Dzień Pustej Klasy | zielone szkoły | oszczędzajmy wodę | edukacja globalna | Kalendarz świąt ekologicznych