Województwo: wielkopolskie
Powiat: Leszno
Zabytkowy park przy Placu Kościuszki położony jest blisko centrum miasta na skrzyżowaniu ulic Narutowicza i Ofiar Katynia. Obecnie trwały zarząd nad parkiem sprawuje Miejski Zakład Zieleni w Lesznie a właścicielem jest Urząd Miasta Leszna. Powierzchnia parku, jako terenu rekreacyjno-wypoczynkowego, wynosi 1,4916 ha. W otoczeniu parku znajdują się zabytkowe budynki. W północnej części parku zachował się murowany, piętrowy, podpiwniczony budynek, w którym obecnie mieści się Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych oraz III Liceum Ogólnokształcące. Dawniej było to gimnazjum Komeniusza. Szkołę wzniesiono w 1898 r. podczas obchodów 300-lecia J. A. Komeńskiego.
Od wschodniej strony parku do dawnego pałacu Sułkowskich prowadzi asfaltowa droga dojazdowa. Jest to dwupiętrowa barokowa budowla na rzucie prostokąta, murowana z cegły. Dawny pałac został rozebrany w II połowie XVI lub na początku XVII wieku. Obecnie mieści się tu Delegatura Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego. Obok pałacu, na murze więziennym umieszczono tablicę poświęconą pamięci Polaków rozstrzelanych w tym miejscu 21. X. 1939 roku przez gestapo. Pomnik składa się z kolumny marmurowej i dwóch kolumn lastricowych z rzeźbą orła. Na tablicy znajdują się imiona i nazwiska rozstrzelanych oraz następujące słowa: “Tu spłynęła krew pomordowanych w dniu 21.10.1939 r. przez zwyrodniałego najeźdźcę niemieckiego obywateli miasta Leszna”. Od strony południowej parku przy ulicy Ofiar Katynia w otoczeniu zieleni również znajduje się pomnik wzniesiony ku czci oficerów polskich zamordowanych przez NKWD w 1940 roku.
Historia
Park pochodzi z końca XVII wieku. Zachował się w swoich dawnych granicach. Pierwotnie stanowił ogród włoski. Obecny kształt uzyskał w XVIII wieku. Park został wpisany do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków decyzją z dnia 20.08 1985 r. (nr. 975/A).
Na terenie parku znajdowała się prawdopodobnie pierwsza siedziba Leszczyńskich. Był to zamek otoczony fosą, w miejscu gdzie występuje obecnie półwysep między stawami. W połowie XVI w. ówczesny dziedzic, Rafał V Leszczyński, wzniósł w tym miejscu renesansowy pałac, który spłonął podczas “potopu” w 1656 r. Autorem odbudowy u schyłku XVII w. był Pompeo Ferrari – architekt sprowadzony z Włoch przez Rafała i Stanisława Leszczyńskich. Odbudowana rezydencja uległa jednak zniszczeniom w kolejnych pożarach. Dopiero w połowie XVIII w. nowy właściciel miasta – Aleksander Józef Sułkowski zlecił gruntowną przebudowę. Budowla zyskała nowy kształt dostosowany do zmieniających się stylów architektonicznych. W latach 60-tych XVIII w. śląski architekt – Martin Frantz nadał wnętrzom pałacu barokowo-rokokowy charakter. Dzieje budynku były burzliwe. Znajdował się w nim szpital, gimnazjum, sąd a obecnie przeznaczony jest na cele administracyjne. Stad też wnętrza gmachu zatraciły zupełnie historyczny charakter i klimat. Z dawnego wyposażenia zachowały się jedynie drzwi i rokokowa dekoracja (z ok. 1770 r.) oraz plafon w jednym z dawnych pokoi paradnych.
Pałac znajduje się w otoczeniu zieleni zapewniającej cień i tłumiącej hałas z pobliskich ulic. Po tafli wody pływają majestatyczne łabędzie nadające temu miejscu wytworności. Te eleganckie ptaki zamieszkiwały przypałacowe stawy już w połowie XVII w. Na prośbę Bogusława Leszczyńskiego sprowadzono je wtedy z Anglii. W oddalonej około 9 km od Leszna Rydzynie znajduje się zamek będący wówczas główną rezydencją rodu Leszczyńskich. Tuż za budynkiem III Liceum Ogólnokształcącego, w północnej części parku warto obejrzeć pozostałości leszczyńskich wałów. Dostępu do miasta miała bronić otaczające wały fosa wypełniona wodą. Dziś w miejscu zasypanych fos utworzono tzw. planty – spacerowe aleje.
Przemieszczając się od południowej strony parku ulicą Ofiar Katynia i Wolności warto spojrzeć na zabytkowe kamieniczki z XIX w. Na końcu uliczki rozpościera się widok na rynek, którego centrum zdobi barokowo-klasycystyczny budynek Ratusza. Od rynku ulicą Kościelną można udać się do kościoła p.w. św. Mikołaja. Jest to najstarsza sakralna budowla w mieście. Kościół zachował barkowy wystrój nawy i neobarokowy wystrój części prezbiterialnej. Zwiedzając wnętrze zwracamy uwagę na epitafia Bogusława i Rafała Leszczyńskich należące do najpiękniejszych barokowych pomników nagrobnych w Polsce. Ulicą Wąską warto skierować się w stronę placu dr Metziga, przy którym wznosi się kościół św. Krzyża – dawny zbór luterański. Na cmentarzu przy kościele utworzono w latach 1956-1960 lapidarium, gdzie zgromadzano płyty, obeliski i pomniki nagrobne. Natomiast na pierzei zachodniej placu w narożnym budynku barokowym od strony kościoła mieście się Muzeum Okręgowe w Lesznie.
Przyroda
Park przy Placu Kościuszki stanowi swoiste arboretum Leszna, uznawany jest za jeden z najpiękniejszych w mieście. Można tu spotkać wiele rzadkich i ciekawych gatunków flory oraz fauny. Przed większością drzew znajdują się tabliczki z nazwami gatunków, co ułatwia ich rozpoznawanie. Warto dodać, że drzewa wchodzące w skład parku stanowią “grupowy pomnik przyrody”. Park ma niezwykle urozmaicony skład gatunkowy.
Występuje tu 26 gatunków krajowych i obcego pochodzenia tzw. egzotów. Z ciekawszych rosną tu: platan klonolistny (Platanus acerifolia) – 7 drzew o obwodach pni od 270 do 400 cm, wiąz szypułkowy (Ulmus laevis) o obwodzie 310 cm, klon pospolity – 17 drzew o obwodach 80-195 cm, grab pospolity (Carpinus betulus) – 10 drzew o pierśnicy powyżej 100 cm, klon srebrzysty (Acer saccharinum), kasztanowiec czerwony (Aesculus carnea) – 4 drzewa, klon jawor odmiana purpurowa (Acer pseudoplatanus ‘Atropurpureum’), dąb szypułkowy (Quercus robur)– m. in. okaz o obwodzie 400 cm, iglicznia trójcierniowa (Gleditschia triacanthos), buk pospolity odmiana purpurowa (Fagus sylvatica ‘Atropurpurea’), metasekwoja chińska (Metasequoia glyptostroboides) i dąb czerwony (Quercus rubra), świerk kłujący (Picea pungens) i żywotnik (Thuja sp.). Na szczególną uwagę zasługuje jedyny w mieście egzemplarz miłorzębu dwuklapowego (Ginko biloba) – swoista żyjąca skamieniałość wśród dzisiejszych drzew.
Wiosną na trawnikach widoczne są stanowiska ziarnopłonu wiosennego (Ranunculus ficaria) i stokrotki pospolitej (Bellis perennis). Spośród ptactwa można tu spotkać sierpówki (Streptopelia decaocto), wróble (Passer domesticus), sikorki bogatki (Parus major), kosy (Turdus merula), drozdy (Turdus philomelos), piegże (Sylvia curruca), kowaliki (Sitta europaea). Tuż nad wodą często przebywają kaczki krzyżówki (Anas platyrhynchos) oraz łabędzie nieme (Cygnus olor). Na stawach (pow. 3508 m2) ptaki wodne mają swoją wysepkę i miejsce schronienia.
Ścieżka
Ścieżka prowadząca po alejkach parku na Placu Kościuszki ukazuje przede wszystkim walory przyrodnicze i historyczne tego obszaru. Zwiedzający park powinni szczególną uwagę zwrócić na unikalną dendroflorę miasta Leszna.
1. Trasę wycieczki rozpoczynamy od wejścia od strony północno-zachodniej parku przy ulicy Narutowicza. Po prawej stronie alejki posadzono lipę szerokolistną (Tilia platyphyllos), której kwiaty zebrane w zwisających wiechach stanowią cenny pożytek pszczół i innych owadów. Rozpoznajemy ten gatunek po blaszce liściowej niesymetrycznie sercowatej, która od spodu opatrzona jest białawymi kępkami włosków. U lipy drobnolistnej (Tilia cordata), którą widzimy po drugiej stronie alejki, kępki włosków są rudawe a blaszka liściowa mniejsza niż u lipy szerokolistnej.
2. Na rozwidleniu prowadzącej nas ścieżki przyglądamy się ceglanej fasadzie dawnego gimnazjum Komeniusza. Następnie kierujemy się w prawo i zatrzymujemy się pod Pomnikiem Powstańców Wielkopolskich ufundowanym przez społeczeństwo miasta Leszna w 1924 r. Zniszczony w okresie okupacji hitlerowskiej ponownie odsłonięty został w 1957 r. Pomnik wykonany jest z piaskowca w kształcie obelisku nakrytego symbolicznym hełmem rzymskim z pióropuszem. Na pomniku umieszczono napis: “Powstańcom Wielkopolskim 1918-1919 Wdzięczni Rodacy 28.XII.1918.”
Naprzeciwko rozpościera się widok na jeden ze stawów z fontanną i budkami dla ptaków wodnych. Nad nim często spotkać można kaczki krzyżówki (Anas platyrhynchos) – ptaki z rzędu blaszkodziobych. Żywią się zarówno pokarmem pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Samiec różni się upierzeniem od samicy, co określa się mianem dymorfizmu płciowego. Po tafli wody pływają pełne gracji łabędzie nieme. (Cygnus olor) o białawym upierzeniu, znajdujące się pod ochroną. Podnosząc się do lotu gatunki te wydają donośny szum. Łabędzie otaczają pisklęta troskliwą opieką. Po osiągnięciu dojrzałości płciowej (3-4 rok życia) samiec i samica przebywają często razem z młodymi. Czasami można zaobserwować jak łabędzie broniąc swego terytorium przeganiają intruzów, wyginając skrzydła i głośno sycząc.
3. Podążając alejką w stronę wschodniej części parku mijamy po prawej drzewo amerykańskiego pochodzenia – dąb czerwony (Quercus rubra). Takiej czerwieni nie przybierają żadne jesienne liście. Kiedy nadchodzi ta piękna pora roku wszystkie drzewa i krzewy na Placu Kościuszki mienią się zielenią, brązem, żółcią, złotem i czerwienią. Rosnący tutaj dąb ma ciekawe liście z 3-5 parami ościsto zakończonymi klapami. Ponadto jest to gatunek bardzo tolerancyjny. Udaje się na ubogich glebach, jest wytrzymały na burze, rośnie znacznie szybciej od dębów europejskich. Po tej samej stronie alei posadzono, okazały już teraz, dąb szypułkowy (Quercus robur). Jest to gatunek bardziej pospolity od dębu bezszypułkowego (Quercus petraea). Jesienią wykształca owoce – po kilka na długich szypułkach.
4. Parę metrów dalej wysoko unosi się metasekwoja chińska (Metasequoia glyptostroboides). Drzewo to odkrył w 1941 r. botanik T. Kahn w chińskiej prowincji Syczuan. Podobnie, jak modrzew zrzuca igły jesienią, które w ciągu sezonu są miękkie, jasnozielone i niezwykle dekoracyjne.
5. Na kolejnym przystanku w tle dostrzegamy dawną siedzibę Sułkowskich. Obecnie ta barokowa budowla jest siedzibą Delegatury Urzędu Wojewódzkiego. Przed pałacem rozpościera się okazała korona buka pospolitego odmiany purpurowej (Fagus sylvatica ‘Atropurpurea’).
Ciemnopurpurowo-czerwone liście prawie nie zmieniają swej barwy od wiosny do jesieni. Gatunek ten wymaga stanowisk nasłonecznionych lub półcienistych. Drzewo jest odporne na wichury dzięki powierzchniowym, bardzo rozgałęzionym korzeniom. Rośnie szybko i osiąga 20 m wysokości. Uwagę zwraca, odznaczająca się pośród innych drzew, srebrzystoszara, gładka kora.
6. Wędrując alejką w stronę południowej części parku mijamy po prawej stronie iglicznię trójcierniową odmiany bezcierniowej (Gleditsia triacanthos ‘Inermis’). Podobna nieco do robinii z tym, że liście ma mniejsze i bardziej błyszczące, kwitnie na żółto i to dopiero w czerwcu. Owocuje również inaczej, w postaci długich, okazałych strąków.
W tle na środku trawnika posadzono cisy pospolite (Taxus baccata). Cis jest najbardziej cienioznośnym i najwolniej rosnącym drzewem wśród iglastych. Jest gatunkiem dwupiennym i długowiecznym (żyje do 1000 lat). Wszystkie części cisa a zwłaszcza igły zawierają trujący alkaloid – taksynę. Jedynie nasiona w karminowo-czerwonych osnówkach są jadalne. Dzięki osnówkom okazy żeńskie są bardziej efektowne. Walory ozdobne cisa znane są już z XVIII wieku, kiedy w ogrodach francuskich stanowił ulubiony materiał do formowania żywopłotów, szpalerów i różnych figur. Z twardego drzewa cisu wyrabiano dawniej łuki, kusze, groty strzał i meble. Istotne jest to, że w Polsce w stanie dzikim cis podlega całkowitej ochronie.
7. Idąc dalej, po obu stronach alei znajdują się różnogatunkowe skupienia drzew, wkomponowane w taki sposób, by z różnych miejsc i o różnej porze roku można było obserwować bogactwo kształtów koron i kolorów liści. Najcenniejszym okazem jest rosnący tu miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba), gatunek stanowiący relikt z okresu jurajskiego. Często nazywa się go błędnie miłorzębem japońskim, ale tak naprawdę pochodzi z Chin. Począwszy od 1730 roku zaczęto sprowadzać go do Europy. Jest to drzewo dwupienne. W parkach sadzi się raczej okazy męskie, a unika sadzenia żeńskich. Nasiona miłorzębu są bowiem otoczone osnówką, która wydziela intensywny, nieprzyjemny zapach kwasu masłowego, co z pewnością nie sprzyja wypoczynkowi. Niezwykłe są liście miłorzębu – wachlarzowate, zwykle wcięte pośrodku z unerwieniem dychotomicznym – widlastym.
Naprzeciw miłorzębu, nieco w oddali, warto zwrócić uwagę na karminowe kwiaty kasztanowca czerwonego (Aesculus carnea). Kwitnie o 2 tygodnie później od kasztanowca zwyczajnego (Aesculus hippocastanum), ma skórzaste liście i mniejsze owoce (prawie bez kolców).
8. Kierując się w stronę wejścia do parku od południowej jego części podziwiamy trzy platany klonolistne (Platanus acerifolia). Kora ich łuszczy się w taki sposób, że powstaje na niej charakterystyczny rysunek barwnych plam oliwkowo-szaro-zielonkawych. Liście mają podobne do klonu pospolitego (Acer platanoides), lecz owoce ich to nie skrzydlaki a drobne wydłużone orzeszki zebrane w kuliste owocostany, wiszące na długich szypułkach. Platany osiągają imponujące rozmiary (do 35 m) i często sadzone bywają w alejach, promenadach i bulwarach.
9. Skręcając w prawo dochodzimy do kolejnej atrakcji dendrologicznej. Nieopodal przyciąga uwagę parasolowata korona utworzona przez odmianę zwisającą buka zwyczajnego (Fagus sylvatica ’Pendula’). Obok wierzby białej jest to jedno z najpiękniejszych drzew płaczących. Rośnie zdecydowanie silniej niż odmiana zwisająca czerwonolistna i w wieku 5 lat osiąga wysokość 5 m.
10. Idąc dalej docieramy do drugiego stawu, nad którym malowniczo zwieszają się pędy wierzby płaczącej Salix alba Tristis. Jest to najpopularniejsza wierzba płacząca często sadzona nad wodą. Liście ma lancetowate, drobno piłkowane ale efekt nadają jej cienkie, giętkie i żółte w stawie bezlistnym pędy. W cieniu wierzby często szukają schronienie kaczki krzyżówki i łabędzie nieme.
11. Na ostatnim przystanku zatrzymujemy się przy tablicy upamiętniającej śmierć Polaków w latach 1939-1945. Czytamy tutaj napis: “Pamiętając o tych, którzy dla Polski oddali życie, tablicę tę wystawiło harcerstwo leszczyńskie”.
Opuszczając teren parku udajemy się na mostek łączący chodnik przy ul. Narutowicza z alejkami parku. Zwracamy jeszcze uwagę na wysadzone wzdłuż chodnika graby pospolite (Carpinus betulus), które tworzą tutaj piękny szpaler.
Bibliografia
Bonenberg Krystyna, Topola Czarna, [w:] “Aura”, 2004 nr 9, Zioła a zdrowie 88
Dreyer Eva, Dreyer Wolfgang, Drzewa i krzewy – szybkie i proste rozpoznawanie gatunków, Warszawa 2005
Ferens Bronisław, Wasilewski Jacek, Fauna słodkowodna Polski. Ptaki. Z. 3., Warszawa – Poznań 1977
Glapiak Ewa, Glapiak Jarosław, Przewoźny Andrzej, Leszno, Leszno 2004
Kremer Bruno P., Przewodnik drzewa i krzewy, Warszawa 2003
Moliński Z., Przewodnik po lesie i okolicy, Kraków 1999
Ruszczyńska Teresa, Sławska Aniela, Katalog zabytków sztuki w Polsce. Tom V. Z. 12, Warszawa 1975
Schreiner Annette, Drzewa w ogrodzie, Warszawa 2005
Seneta Włodzimierz, Dendrologia, Warszawa 1983
Szafer Władysław, Kulczyński Stanisław, Pawłowski Bogumił, Rośliny polskie. Tom I i II, Warszawa 1988
Wróblewski R., Spacerkiem po parkach i alejach, [w:] Panorama leszczyńska. Wydanie Specjalne, Leszno 1997
Zaworska-Matuga W. i in., Program ochrony środowiska Miasta Leszna, Leszno 2004
www.maps.google.com
www.leszno.pl
Uwagi
Informacje dodatkowe
Park położony w centrum miasta jest oazą spokoju, miejscem wypoczynku, wytchnienia od codziennego zgiełku i gwaru ulic. Można tu obserwować życie ptaków, podziwiać soczystą zieleń a jesienią zmieniające się koloryt drzew. Latem warto odpocząć w cieniu drzew i poczuć orzeźwiający chłód od wody. Park jest nie tylko cennym obiektem przyrodniczym ze względu na występujący starodrzew, ale i historycznym. Zabytki, pomniki i tablice upamiętniające przypominają o zdarzeniach z przeszłości i napawają zadumą. Park niewątpliwie zatem pełni funkcję dydaktyczną. Wszystkie alejki i dróżki znajdujące się na terenie parku są wyasfaltowane. Przy nich ustawione są ławki i kosze na śmieci oraz założone jest oświetlenie. Trawniki na całej powierzchni parku są na bieżąco pielęgnowane, dobrze utrzymane. Woda w stawach jest co roku wymieniana. Park nie jest ogrodzony, brak w jego otoczeniu obiektów gastronomicznych i szaletów. Niema również placu zabaw dla dzieci. Odwiedzający park narzekają na często dewastowane i zabrudzone przez ptaki ławki. Ogólnie park jest jednak zadbany a jego stan można uznać za dobry.
Autorzy
Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
IV Liceum Ogólnokształcące w Lesznie
ul. Kurpińskiego 2
64-100 Leszno
Opiekun grupy:
Anna Majowicz
Autorzy opisu:
uczniowie klas:
- I g o profilu turystyczno - geograficznym z elementami ochrony środowiska: Maria Bernadek i Sandra Jabłońska
- II e o profilu informatyczno - językowym: Przemysław Ficek, Mateusz Frąckowiak i Paweł Jekel
- II h o profilu turystyczno – geograficznym: Ewa Antkowiak i Daria Warlińska
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
Serdecznie dziękujemy za udostępnienie danych i pomoc w ich uzyskaniu pracownikom:
- Urzędu Miasta Leszna
- Miejskiemu Zakładowi Zieleni w Lesznie
- Wojewódzkiemu Urzędowi Ochrony Zabytków Poznaniu (Delegatura w Lesznie)
- Wydziałowi Geodezji, Kartografii i Katastru w Lesznie
Ładowanie danych ...