Park dworski w Tokarni wraz z Kalwarią Tokarską


Województwo: małopolskie

Powiat: myślenicki

Gmina Tokarnia leży w Małopolsce, w południowej części powiatu myślenickiego. Położona jest na zachód od drogi łączącej Kraków i Zakopane, na styku malowniczego Beskidu Wyspowego i Makowskiego. Zajmuje obszar około 70 km2. Administracyjnie do gminy należy sześć wsi, wśród nich Tokarnia. Park dworski znajduje się w centrum Tokarni, po prawej stronie, jadąc od Krakowa. Zarząd nad parkiem sprawuje Urząd Gminy. Na terenie parku znajduje się Szkoła Podstawowa i Gimnazjum im. Ks. Kard. Stefana Wyszyńskiego Prymasa Tysiąclecia.

Zabytkową budowlą parku jest Dworek Targowskich pochodzący z początku XIX wieku. Na początku był drewniany, później dobudowano murowane skrzydło. Obecnie znajduje się tam przedszkole i Galeria Dworek – sale wystawowe Gminnego Ośrodka Kultury i Sportu w Tokarni. Przy wejściu widnieją tablice upamiętniające akcję partyzancką z 20 września 1944 roku oraz postać ostatniego dziedzica Tokarni Mieczysława Targowskiego. Najcenniejszym zabytkiem w parku jest drewniany kościół pod wezwaniem Matki Bożej Śnieżnej. Powstał on z rozbudowanej kaplicy dworskiej w 1570 r. Ma konstrukcje zrębową i jest pokryty drewnianym gontem. Kościół ma wyposażenie późnobarokowe. Obraz Matki Bożej Śnieżnej uznawany jest za cudowny.

Obok starego kościoła powstał nowy, poświecony 13 maja 2006 r. Osobliwym zabytkiem Tokarni jest Kalwaria Tokarska znajdująca się na północnym zboczy Urbaniej Góry. Jest to zespół rzeźb plenerowych – dzieło Józefa Wrony, miejscowego rzeźbiarza ludowego. Droga wiedzie pośród pól i łąk. Na początku lat 80 pan Józef Wrona rozpoczął budowę Małej Kalwarii Tokarskiej. Pierwsza drewniana rzeźba Matki Bożej Niepokalanie Poczętej została umieszczona nad wąwozem w 1982 roku. Uległa ona jednak wilgoci i została utworzona kopia w kamieniu. Następnie powstała postać Anioła Stróża przeprowadzającego małą dziewczynkę nad przepaścią. Później na kopcu stanęła kapliczka z wizerunkiem Chrystusa Frasobliwego, u podnóża którego widnieje napis “Szczęść Boże tym co żywią i bronią”.

Kolejne dzieło to kamienna kaplica w piwnicy z Biczowanym Chrystusem. Znajdują się tam księgi pamiątkowe, gdzie każdy może złożyć swój podpis. Idąc dalej, natrafiamy na jezioro z fontanną. Na środku stawu przymocowana jest łódź z rzeźbą Jezusa, przekazującego klucze świętemu Piotrowi. Widnieje tam napis: “Piotrze paś owieczki moje”. W jeszcze innej kapliczce powstałej w 1994 roku umieszczone są postacie Świętej Rodziny. Kolejna kapliczka słupowa poświęcona jest świętemu Franciszkowi. Jest tu także 14 stacji drogi krzyżowej. Na samym szczycie znajduje się drewniany krzyż, z postacią ukrzyżowanego Chrystusa naturalnej wielkości. Kalwaria Józefa Wrony została poświecona przez księdza biskupa Stanisława Smoleńskiego w uroczystość Bożego Ciała w 1995 roku.

Historia

Teren Gminy Tokarnia do końca XIII wieku nie był zasiedlony. Początki osadnictwa przypadają na okres średniowiecza. Źródła historyczne podają jako czas powstania Tokarni rok 1517. W tym czasie większość wsi stanowiła własność rycerską. Tokarnia była własnością rodu Jordanów z Zakliczyna. W następnych wiekach przeobrażenia ekonomiczne i polityczne spowodowały liczne zmiany własnościowe oraz powstanie pod koniec XVI wieku na terenie Tokarni folwarku. Folwark w Tokarni obejmował dwór składający się z dużej sieni, komory i spiżarni. Następnie znajdowała się izba stołowa, z której wychodziło się do ciemnej komory. Z tej komory było wejście na górę, prowadzące do komory nowo wybudowanej, gdzie mieścił się młynek.

Dalej wychodziło się do sieni i izdebki prowadzącej do przedpokoju i na podwórko. Stąd przechodziło się do kolejnego, mniejszego budynku. Składał się on z trzech izb, alkierza i izby białogłowskiej. W ogrodzie folwarcznym stała drewniana kaplica, a w niej “drzwi na żelaznych zawiasach, klamka, wrzeciądze ze skoblami i kłódką. W tej kaplicy dwa ołtarze, ławek do siedzenia siedem, okien szklanych dziewięć w ołów oprawianych, drzwi poboczne na żelaznych zawiasach. W tym przysionku okien szklanych dwa, ław dwie. Z tego przysionka drzwi dwoiste na żelaznych zawiasach z zaparką żelazną”. [Marian Cieślik, 2001]. W roku 1772 w wyniku utraty niepodległości wsie należące obecnie do Gminy Tokarnia znalazły się w Austrii w tzw. Królestwie Galicji i Lodomerii. W XVIII wieku Tokarnia była dziedzictwem Łodzińskich herbu Radwan de Chorągwica.

W konsekwencji koligacji Tokarnia przeszła w ręce Targowskich na około 150 lat, ponieważ Anna Łodzińska wyszła za mąż za Jana Kantego Targowskiego 13 lipca 1804 roku. W efekcie ugody rodzinnej Tokarnia w 1836 roku stała się wyłączną własnością Targowskich herbu Tarnawa. Jan Kanty był dzielnym człowiekiem, patriotą, służył w wojsku polskim. Brał między innymi udział w insurekcji kościuszkowskiej, walczył pod Racławicami, Michałowicami, gdzie jako adiutant Tadeusza Kościuszki został ranny. W efekcie walk niepodległościowych jego rodzina utraciła cały majątek w Królestwie Polskim, a młody Jan przeniósł się do Galicji, gdzie żył i gospodarował w Tokarni aż do śmierci 17 II 1853 roku. W połowie XIX wieku Tokarnię i Więcierżę objął w posiadanie Erazm Targowski, syn Jana Kantego.

W latach osiemdziesiątych XIX wieku w posiadanie wsi wszedł syn Erazma – Bolesław. Za pomaganie powstańcom styczniowym został aresztowany. W latach 1870-1880 kierował budową gościńca Pcim – Jordanów, który stał się wielkim dobrodziejstwem dla okolicy. W latach 1907-1908 Bolesław Targowski przystąpił do rozbudowy już murowanego dworu i powiększył go o wschodnie skrzydło. Zmarł on 21 III 1928 r., wcześniej przekazawszy swój majątek synowi Mieczysławowi, który go rozbudował, wprowadził nowe formy gospodarowania i zakupił nowoczesne maszyny rolnicze. Dzięki niemu w okresie dwudziestolecia międzywojennego sytuacja gospodarcza dworu była nienajgorsza. W 1939 r. w wyniku działań wojennych teren gminy został zajęty przez wojska niemieckie. W czasie wojny Mieczysław Targowski – ostatni właściciel obszaru dworskiego w Tokarni dostał się do niewoli sowieckiej i został zamordowany wiosną 1940 r. przez NKWD w Charkowie. Na ścianie frontowej Dworu Targowskich są umieszczone tablice upamiętniające postać Mieczysława Targowskiego oraz akcję partyzantów z 20 września 1944 roku.

Obecnie w budynku dawnego dworu mieści się Samorządowe Przedszkole oraz Galeria Dworek, w której często odbywają się wystawy i wernisaże. Obszar parku od samego początku jego istnienia bardzo się zmieniał. Początkowo był tylko ogrodem należącym do folwarku. Później stopniowo się powiększał. W 1988 r. osiągnął powierzchnię blisko 4 ha. Współcześnie na jego terenie znajdują się też inne budynki. Kaplica folwarczna została przebudowywana i powiększana dwukrotnie (w 1806 i 1877 r.). Obecnie powstały z niej drewniany kościółek jest jednym z najcenniejszych zabytków umieszczonych na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej. Ma konstrukcję zrębową i jest przykryty drewnianym gontem. Jego wyposażenie stanowi późnobarokowy ołtarz i ambona z XVIII w. Zarówno w kościele, jak i w otaczających go kaplicach znajdują się liczne rzeźby pana Józefa Wrony, ludowego rzeźbiarza. W latach 60. i 70. XX w. wybudowano wolno stojącą dzwonnicę, dobrze komponującą z kościółkiem.

Od 13 V 2006 r. funkcję kościoła parafialnego pełni nowo wybudowany, a obecnie wykańczany, dużo większy kościół murowany. W nowym kościele w głównym rokokowym ołtarzu widnieje cudowny obraz Matki Bożej Śnieżnej z XVII wieku przeniesiony z zabytkowego kościółka. Teren parku obejmuje też plebanię z budynkiem gospodarczym, w którym hodowane są pawie – wielka pasja obecnego proboszcza ks. Jerzego Wyporka. Znajdująca się w pobliżu Szkoła Podstawowa im. Ks. Kard. Stefana Wyszyńskiego Prymasa Tysiąclecia, została wybudowana w 1966 r. w ramach akcji “Tysiąc szkół na Tysiąclecie”. Od 1999 r. w budynku szkoły mieści się Gimnazjum o takim samym imieniu. W parku odbywały się corocznie dożynki gminne oraz festyny ludowe (które od kilku lat przeniesiono na dużo większe boisko gminne).

Park był również miejscem wielu imprez kulturalnych, w tym m.in.: Międzynarodowych Warsztatów Plastycznych, konkursu “Rzeźba Roku”, konkursów na najdłuższą palmę w Niedzielę Palmową (Tokarnia słynie z najpiękniejszych palm wielkanocnych w Polsce). Warto wspomnieć, że w parku odbyła się w 2001 r. uroczystość nadania imienia Gimnazjum oraz poświęcenia sztandaru Szkoły Podstawowej, którego dokonał biskup Jan Szkodoń. Miały tu także miejsce wystawy rzeźb (niektóre z nich zdobią park do dziś), plenery i inne imprezy.

Można uznać, że park powstał w tym czasie, co folwark (XVI w.), mimo, iż był wtedy tylko ogrodem. Obok zabytkowego kościółka i uroczego parku, niewątpliwie największą atrakcją turystyczną Tokarni jest istniejąca od kilkudziesięciu lat Kalwaria Tokarska prowadząca na Górę Urbanią. Stacje Drogi Krzyżowej i przydrożne kapliczki własnoręcznie wykonał wspomniany już ludowy rzeźbiarz, pan Józef Wrona. Po drodze można odpocząć nad stawem, na którego środku umieszczona jest łódź z rzeźbą Pana Jezusa, który przekazuje klucze świętemu Piotrowi. Tokarską Drogę Krzyżową zwieńcza rzeźba przedstawiająca Matkę Bożą i Świętego Jana pod Chrystusem Ukrzyżowanym. Postacie są naturalnej wielkości. Na pobliskim modrzewiu liczącym sobie już kilkadziesiąt lat zawieszony jest dzwon. Można nim dzwonić, gdy pieszo pokona się polną dróżkę pnącą się stromo w górę po zboczu i wiodącą wśród wszystkich stacji Drogi Krzyżowej.

Przyroda

Najcenniejszymi drzewami w parku są wiekowe ogromne modrzewie europejskie (Larix decidua), a najpospolitszym gatunkiem lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos). Ponadto występują tu czeremcha zwyczajna (Prunus padus), jarząb pospolity (Sorbus aucuparia), wierzba krucha (Salix fragilis) i jesion wyniosły (Fraxinus excelsior). Przedstawicielem krzewów jest lilak pospolity (Syringa vulgaris). Bogata szata roślinna parku składa się m.in. z takich roślin jak: dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans), mniszek pospolity (Taraxacum officinale), pokrzywa żegawka (Urtica urens), przywrotnik pospolity (Alchemilla vulgaris), koniczyna biała (Trifolium repens), stokrotka pospolita (Bellis perennis), tojeść rozesłana (Lysimachia nummularia), szczaw zwyczajny (Rumea acetosa), przetacznik górski (Veronica montana), koniczyna łąkowa (Trifolium pratense), jasnota biała (Lamium album), niezapominajka różnobarwna (Myosotis discolor). Niezwykle cennym elementem przyrodniczym jest masowo występujący zawilec gajowy (Anemone nemorosa), który jest pod ścisłą ochroną.

Ponadto na szlaku na Urbanią Górę spotkać można chroniony dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis). Ptakami występującymi w parku są głównie wróble (Passer domesticus), wrony (Corvus cornix), gile (Pyrrhula pyrrhula), kowaliki (Sitta europaea) i sikory bogatki (Parus major). Przedstawicielami ssaków są wiewiórki (Sciurus vulgaris), a najliczniej reprezentowaną grupą fauny różne gatunki owadów. W drodze na Kalwarię Tokarską można spotkać jaszczurki zwinki (Lacerta agilis), zaskrońca zwyczajnego (Natrix natrix) oraz masowo występującą w tych okolicach chronioną żmiję zygzakowatą (Vipera berus).

Ścieżka

Wędrując po naszych okolicach na każdym niemal kroku spotykamy kapliczki, figury bądź krzyże o różnych formach i dekoracjach. Wiele z nich to niezwykle wartościowe arcydzieła sztuki. Jedna z nich stoi przy głównej drodze, w pobliżu granicy z wsią Krzczonów w miejscu nazywanym “Na Tarnowie”.
 

1. Ta kapliczka jest właśnie początkiem naszej ścieżki. Została wybudowana w 1844 roku. Na tablicy pamiątkowej został umieszczony napis: “Fundatorów Jakub i Tekla żąna Hanusiak i Rodzyców Michał Anny Hanusiaków zmarłyk, proszę zmówić zadusze 1 oczenas 3 zdrowaś Marya R.P. 1844”. W jej wnękach umieszczone są drewniane figurki przedstawiające postacie Pana Jezusa Frasobliwego, Matkę Bożą Bolesną, świętego Michała Archanioła zabijającego mieczem szatana ukazanego w postaci smoka oraz świętego Rocha, który jest patronem podróżnych i chroni od zarazy. We wrześniu 2000 roku kapliczka została splądrowana, a nowe rzeźby postaci wykonał ludowy artysta Józef Wrona.
 

2. Dalej, idąc do centrum Tokarni, po prawej stronie napotykamy zabytkowy drewniany kościółek pod wezwaniem Matki Bożej Śnieżnej z XVIII wieku z plebanią. Przed plebanią znajduje się bardzo ciekawie zagospodarowany przez księdza proboszcza ogród. Rosną w nim m.in. modrzewie, sosny, świerki, jałowce. Nasz proboszcz hoduje także pawie i perliczki, które są niezwykłą atrakcją dla turystów. Obok kościółka znajduje się kaplica poświęcona więźniom obozów koncentracyjnych.
 

3. Obok małego kościółka znajduje się dużo większy, nowo wybudowany kościół pod tym samym wezwaniem. Kościoły otoczone są starymi lipami, kasztanowcem, okazałymi tujami oraz krzewami róż.
 

4. Za kościółkiem znajduje się staw, w którym kiedyś były hodowane ryby. Na środku stawu umieszczone są figury Pana Jezusa i Jana Chrzciciela wykonane przez ludowego rzeźbiarza. Na obrzeżach stawu mają swoje siedliska kaczki. Staw otoczony wysokimi lipami i jesionami, jest uroczym zakątkiem.
 

5. Idąc na zachód od stawu ścieżką wchodzimy do parku dworskiego. Park wita nas piękną aleją z olbrzymimi lipami, których korony są królestwem licznego ptactwa, wiewiórek i owadów. Na prawo od ścieżki wykładanej betonowymi płytami znajduje się dworek z XVIII wieku. Obecnie w budynku zabytkowego dworu znajduje się przedszkole oraz galeria.

Na ścianach dworku umieszczone są tablice pamiątkowe. Jedną z nich została odsłonięta w dniu 14 maja 2000 roku. Oto jej treść: “W 60 rocznicę zbrodni katyńskiej, w hołdzie MIECZYSŁAWOWI TARGOWSKIEMU, ostatniemu dziedzicowi Tokarni, oficerowi Wojska Polskiego odznaczonemu między innymi orderem Virtuti Militari V klasy, jeńcowi numer 3308 Starobielska, zamordowanemu w marcu 1940 roku przez NKWD w Charkowie. Mieszkańcy Gminy Tokarnia. 14 V 2000r.”. Natomiast na drugiej jest napisane: “W nocy 20/21 września 1944 roku oddziały partyzanckie Armii Krajowej Krakowskiego Zgrupowania ŻELBET 20 PP 6 Dywizji Piechoty AK otoczyły kwaterujący w dworze w Tokarni 64 osobowy oddział WEHRMACHTU zmuszając go do poddania się i rozbrojenia. Dla pamięci żołnierze ŻELBETU” .

Na południe od dworku rozciąga się przylegający do niego z zabytkowym starodrzewiem park, leżący w cieniu wielkiej góry.
 

6. Z parku wychodzimy przez żelazną bramę (którą można również wejść) i udajemy się w prawo. Po około 20 minutach wędrówki od parku dochodzimy do skrzyżowania dróg Jordanów – Bogdanówka –Tokarnia i skręcamy w lewo. Przechodzimy przez most, który doprowadzi nas do Kalwarii Tokarskiej. Rozpoczyna się ona od pierwszej stacji Drogi Krzyżowej a kończy się na szczycie góry. Podczas wędrówki możemy podziwiać przydrożne kapliczki i figurki autorstwa jednego rzeźbiarza – pana Józefa Wrony. Zmęczeni marszem możemy odpocząć na ławkach w cieniu dzikich jabłoni.
 

7. Kalwaria zwieńczona jest drewnianymi figurami Matki Bożej i Świętego Jana pod Ukrzyżowanym Chrystusem naturalnych wielkości. Obok są drewniane ławki, na których miło usiąść po trudach wspinaczki po stromym zboczu góry. Jest tam także miejsce na zapalenie ogniska.
 

8. Tutaj kończy się nasza ścieżka. Można oczywiście iść dalej – jeżeli ktoś lubi wycieczki po lesie, to zachęcamy i zapraszamy do Tokarni.

Bibliografia

Cieślik Marian, Ziemia Tokarska – zarys dziejów, Tokarnia 2001
Panorama Powiatu Myślenickiego, Myślenice 2002
Zając Stanisław, Ocalić od zapomnienia, Kraków 2000
Biuletyn Sami o Sobie, wyd. 3/2000, s.14
“ Hołd dziedzicowi Tokarni” [w:] Gazeta Myślenicka, niedziela 21 maja 2000, s.18
Jacek Fronczak (red), Nasza Przyroda, Warszawa 2003
Poruba Miroslav, Pokorný Jaroslav, Rabšteinek Otomar, Hrabák Rudolf, Przewodnik Las, Warszawa 1993
Kremer Bruno P., Przewodnik Drzewa i krzewy, Warszawa 1998
Zinkow Julian, Myślenice i okolice, Kraków 1993
Kubal Grzegorz, Myślenice i ziemia myślenicka, Myślenice 1999
Dyląg Dariusz, Beskid Myślenicki, Poronin 199
Strona Gminy Tokarnia, http://www.tokarnia.info.pl/; kwiecień 2007
Portal turystyczno – krajoznawczy Beskidu Makowskiego, http:// www.beskidmakowski.pl/, maj 2007

Uwagi

Informacje dodatkowe
Infrastruktura: W parku znajduje się mini plac zabaw (huśtawki, zjeżdżalnie, piaskownice). Ponadto można odpocząć na ławkach. Brak jest kawiarni, ale obok parku znajduje się centrum Tokarni, gdzie można nabyć artykuły spożywcze oraz inne potrzebne rzeczy.

Mocne strony parku: zabytkowy drewniany kościółek, przepiękna alejka otoczona starymi lipami szerokolistnymi, dwa ogromne modrzewie europejskie, rzeźby pozostałe po wystawach, bliskie sąsiedztwo centrum, bogata flora i fauna, parking przy kościele położonym bezpośrednio przy parku.

Słabe strony parku: mało ławek do wypoczynku, brak szalet, ubogie wyposażenie placu zabaw. Z przykrością trzeba stwierdzić, że liczba okazałych drzew stale się zmniejsza, ponieważ częste wichury doprowadzają do szkód (łamią ogromne konary, a także całe drzewa).

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Gimnazjum w Tokarni im. Księdza Kardynała Stefana Wyszyńskiego Prymasa Tysiąclecia
23-436 Tokarnia
e-mail: tokgim@poczta.onet.pl
Opiekun grupy:
Anna Sum Monika Sobala
Autorzy opisu:
uczennice kl. III A: Agnieszka Bonior, Magdalena Osielczak, Beata Pasiowiec, Kinga Pęcek.
Współpracujacy nauczyciele:
Podziękowania:
- Urzędowi Gminy Tokarnia za udostępnienie materiałów potrzebnych do zrealizowania projektu;
- Pani Zofii Michalik za udostępnienie projektów zagospodarowania Parku dworskiego;
- Panu Stanisławowi Wintrowi za wypożyczenie folderów dotyczących rzeźby plenerowej;
- Pani Monice Sobali za udostępnienie sali komputerowej po zajęciach lekcyjnych;
- Pani Annie Sum za wnikliwą korektę i doradztwo merytoryczne oraz opiekę nad nami i naszym projektem, a także za cierpliwość;
- Pani Krystynie Gierat za wypożyczenie literatury i zdjęć;
- Naszym Rodzicom za to, że nas wychowali na ludzi czułych na piękno przyrody i poznawanie historii naszego regionu;
- Nam samym końcu za współpracę i mile spędzony czas we wspólnym gronie oraz za pracę, trud i poświęcenie włożone w powstanie tego oto projektu.

Galeria

 

Wyszukiwarka

Wyszukiwarka


Kontakt

(to jest kontakt w sprawie tej strony internetowej, a nie kontakt do zarządcy parku) 

Nazwa organizacji
Ośrodek Działań Ekologicznych "Źródła"
Adres organizacji
90-602 Łódź, ul. Zielona 27
Telefon do organizacji
42 632 8118
Adres www organizacji
www.zrodla.org

 
 


Newsletter

wpisz swój e-mail aby otrzymywać informacje o naszych działaniach

Wyślij



© 2010 Ośrodek Działań Ekologicznych "Źródła" | Dzień Pustej Klasy | zielone szkoły | oszczędzajmy wodę | edukacja globalna | Kalendarz świąt ekologicznych