Park arboretum w Czarncy


Województwo: świętokrzyskie

Powiat: włoszczowski

 

Gmina Włoszczowa leży w północno - zachodniej części województwa świętokrzyskiego. W połowie drogi wiodącej z Kielc do Częstochowy, a 6 km od Włoszczowy leży miejscowość Czarnca. Znajduje się ona w obrębie Włoszczowsko-Jędrzejowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, który jako jeden z dziesięciu wchodzi w skład Przedborskiego Parku Krajobrazowego. Jadąc drogą asfaltową od Włoszczowy przejeżdżamy przez miejscowość Kuzki, a następnie mijamy szlak kolejowy wiodący z Kielc do Częstochowy. Tu w roku 1937 został wybudowany przystanek kolejowy w związku z uroczystościami przeniesienia prochów hetmana Stefana Czarnieckiego. Jadąc dalej mijamy krótki odcinek lasu i dojeżdżamy do Czarncy. Na zakręcie skręcamy w prawo, mijamy kilka domów i po prawej stronie budynek szkoły, którego dach przypomina swym kształtem kopiec. Taki bowiem był pierwotny zamiar mieszkańców Czarncy, aby uczcić pamięć hetmana. Jednak ostatecznie zmieniono go, przystępując do budowy szkoły powszechnej jako swoistego pomnika ku czci Czarnieckich.

Przy pierwszych zabudowaniach zobaczymy tablicę z herbem Czarnieckich i zaproszeniem Towarzystwa Pamięci Hetmana Czarnieckiego do zwiedzania pamiątek po wielkim wodzu. Idąc dalej po prawej stronie widzimy budynek Straży Pożarnej założonej w 1921 roku. Dochodzimy do skrzyżowania i skręcamy w prawo. Mijamy sklep i przed nami ukazuje się piękny widok alei kasztanowców mających ponad 200 lat. Po prawej stronie widzimy zabudowania parafialne wraz z plebanią z przełomu XIX i XX wieku. Park - arboretum znajduje się naprzeciwko kościoła, obok drogi biegnącej do wsi Kąty, na lekkim skłonie wzniesienia. Jego najwyższy punkt położony jest 259 m n. p. m. i znajduje się przy szosie Włoszczowa - Czarnca w odległości około l km od parku na północny wschód. Zarząd nad parkiem sprawuje Gmina Włoszczowa.

Część północna parku jest sztucznie podwyższona przez warstwy gruzu z rozsypki istniejących tam kiedyś zabudowań. W kierunku południowo-wschodnim natomiast jego teren znacznie się obniża. Park ma kształt prostokąta z niewielkim wycięciem w narożniku południowo-wschodnim i zajmuje obszar około 1,5 ha. Kilkanaście metrów na wschód od obecnej obwodnicy arboretum do 1968 roku była sadzawka, którą zasypano podczas budowy agronomówki.

Chcąc uczcić pamięć Stefana Czarnieckiego poprzez założenie parku w Czarncy, jego twórca Marian Chudziński dokładał wszelkich starań, aby obiektowi temu nadać specjalny charakter. Stąd zapewne powstała myśl, aby nie nazywać go parkiem jako takim, ale arboretum, co przyjęło się dość powszechnie. Najogólniej mówiąc arboretum jest szczególną formą parku czy ogrodu botanicznego, gdzie uprawia się drzewa i krzewy w celach naukowych i dydaktycznych. Inicjatorowi Czarnieckiego arboretum chodziło przy tym o dwa cele. Zagospodarowany obiekt miał nie tylko przypominać osobę wybitnego patrioty i wodza urodzonego w tej miejscowości, lecz także pełnić funkcję dydaktyczne z dziedziny dendrologii.

Historia

Początki Czarncy sięgają XI wieku. Po śmierci Stefana Czarnieckiego przechodziła w różne ręce. Najpierw w 1679 roku w posiadanie Wacława Leszczyńskiego, wojewody podlaskiego, później odziedziczyli ją Szembekowie, Działyńscy, Modliszewscy, Gogolewscy i Makulscy. Około 1897 roku nabyła ją żydowska rodzina Poznańskich z Łodzi, a od 1910 roku do II wojny światowej gospodarzem Czarncy był Karski. Po reformie rolnej została tzw. resztówka, której właścicielem został skarb państwa. Obecnie jest własnością gminy. Kościół parafialny w Czarncy związany jest trwale z osobą hetmana Stefana Czarnieckiego. To on w latach 1640-1659 wzniósł własnym kosztem tę świątynie, tam spoczywają jego szczątki i przechowuje się wiele pamiątek związanych z jego osobą. Przez długie lata był to także jedyny obiekt w tej miejscowości, który przypomniał wybitną postać naszych dziejów. Co prawda we wsi funkcjonowała legenda o zamku Czarnieckiego z podziemnymi lochami i wskazywano miejsce, gdzie miał siedzibę, ale praktycznie nic jej tam nie potwierdzało, ani nie upamiętniało. Nikt też w Czarncy nie myślał o jakimkolwiek uhonorowaniu czy wyeksponowaniu tego miejsca.

Inicjatywa wyszła z zewnątrz, a wystąpił z nią w roku 1961 inż. Marian Chudziński. Wówczas właśnie podczas lustracji leśnictwa Czarnca, dowiedział się on od Władysława Walczyka, gdzie według tradycji stał dwór Czarnieckiego. Lokalizowano go na działce położonej mniej więcej na wysokości kościoła, po drugiej stronie drogi, w pobliżu usypiska gruzu z zawalonego w 1923 roku spichlerza. Wokół tego miejsca znajdował się stary zaniedbany podworski ogród owocowy, częściowo uprawiany przez rolników. Na powierzchni 5,2 ha M. Chudziński chciał założyć specjalny park - arboretum, jako rodzaj pomnika ku czci S. Czarnieckiego. Dlatego też skłonił W. Walczyka, aby wystąpił z urzędu Okręgowego Zarządu Lasów Państwowych w Radomiu o przekazanie gruntu Gromadzkiej Radzie Narodowej w Czarncy z przeznaczeniem na wspomniany park.

Istotnie w roku 1963 Gromadzka Rada Narodowa otrzymała działkę, ale wykorzystała ją potem nie tylko w tym celu. Znaczną bowiem część tej powierzchni oddała do dyspozycji Ośrodkowi Metodycznemu w Czarncy. Resztę chciano przeznaczyć pod budowę agronomówki oraz na ogród i deputat rolny. Ustawiczne jednak zabiegi Chudzińskiego sprawiły, że w końcu zmieniono nieco te plany i około 1,5 ha przeznaczono na założenie parku. W dużym stopniu przyczynił się do tego wiceprzewodniczący Powiatowej Rady Narodowej we Włoszczowie inż. Jan Trębacz, który inicjatywę Chudzińskiego popierał na szczeblu powiatu. Park - arboretum w Czarncy stał się faktem i tak w 1966 roku został otwarty i ogrodzony.

W dniach 17 i 18 lipca 1966 roku, odbyły się w Czarncy uroczystości ku czci Stefana Czarnieckiego, a ich kulminacyjnym punktem było odsłonięcie skromnego pomnika - płaskorzeźby hetmana. Jesienią tego roku wytyczono alejki oraz posadzono pierwsze drzewa i krzewy w parku.

W tylnej części parku położony jest teren, na którym co roku pod koniec sierpnia lub we wrześniu odbywają się turnieje rycerskie.

Przyroda

Gleby na terenie parku w przeważającej części zatraciły naturalny profil w wyniku przekopywania ich przy wykopach pod fundamenty. Są to jednak gleby dość żyzne. Jak w całym sąsiedztwie arboretum, zostały one wytworzone na podłożu kredowym i mają wszystkie cechy rędzin kredowych. Okres wegetacji na tym terenie trwa 180 dni. W roku 1976 w parku rosło 300 gatunków i odmian drzew i krzewów, pochodzących z 5 kontynentów: Europy, Azji, Afryki i obu Ameryk. Sprowadzenie tak dużej ilości gatunków stało się możliwe dzięki kontaktom Marina Chudzińskiego z placówkami naukowymi. Były to między innymi Katedra Przyrodniczych Podstaw Leśnictwa Uniwersytetu Poznańskiego, Ogród Botaniczny w Poznaniu oraz park Arboretum w Kórniku. Biorąc to pod uwagę należy zaznaczyć, że zorganizowanie z takim rozmachem arboretum mogło się stać nawet stacją czy punktem badań naukowych.

W ostatnich latach w arboretum wycięto wiele obumarłych czy zdziczałych drzew i krzewów oraz  usunięto najbardziej ekspansywne rośliny, jak: dławisz, śnieguliczkę czy odrosty sumaka. Odbudowano alejki wysypując je grysem, a obok ustawiono ławki i kosze na śmieci. Równocześnie odbudowano roślinność na rabatach, obsadzając je bylinami i krzewinkami. Posadzono tam również sporo rzadkich okazów drzew i krzewów. Udało się wreszcie w miejsce zdewastowanego ogrodzenie pierwotnego wykonać częściowo nowe, estetyczne i bardziej trwałe. A obecnie na terenie parku rośnie około 70 gatunków odmian drzew i krzewów ozdobnych, zarówno rodzimego jak i obcego pochodzenia.

 

Ścieżka

Ścieżka dydaktyczna została zaprojektowana w oparciu o walory przyrodnicze i historyczne.
Poszczególne jej etapy wyznaczono nawiązując do istniejących już alejek.
 

1. Trasę wycieczki rozpoczynamy od obejrzenia dorodnego szpaleru kasztanowców rosnącego wzdłuż frontowej granicy parku, które najefektowniej wyglądają w okresie kwitnienia tj. w maju lub podczas wczesnojesiennego przebarwienia liści.

2. Wchodzimy główną bramą na teren parku. Na pierwszy rzut oka widać podział na poszczególne kwatery, między którymi wytyczono ścieżki. Zatrzymujemy się chwilę przed tablicą informacyjną umieszczoną po prawej stronie ścieżki, na tablicy przedstawiono krótką historię powstania parku.

3. Idąc dalej główną alejką po lewej stronie oglądamy dominujące tu drzewa i krzewy iglaste. Rosną tu obok siebie cztery różne gatunki sosny, jałowce pospolite i cyprysiki oraz liczne sumaki octowce. Sosnę pospolitą (Pinus sylvestris) poznamy po dwóch szpilkach na krótkopędzie skupionych w kiściach na końcach gałązek. Mają one długość 3-8 centymetrów, są krótko zaostrzone, nieco spłaszczone i opatrzone delikatnymi podłużnymi bruzdami. Szyszki żeńskie rosną pojedynczo lub w pęczkach po dwie, trzy na krótkich trzonkach, spiczasto jajowate, w stanie dojrzałym ciemnobrunatne lub prawie czarne, do 8 cm długości. Łuski podłużne, z lekko wypukłymi tarczkami.
Sosna wejmutka (Pinus strobus), która pierwotnie rosła tylko we wschodniej części Ameryki Północnej, ma szpilki zebrane po pięć na krótkopędach, około 5-15 centymetrów długie, smukłe i giętkie, z przodu zaostrzone, niebieskawo-zielone, na brzegach bardzo delikatnie ząbkowane. Szyszki żeńskie o długości 8-20 centymetrów, nieco skrzywione. Łuski szyszek dość luźne, cienkie, gładkie, jasnobrunatne, żywiczne - w porównaniu z całą szyszką uderzająco duże.

Sosna Jeffreya (Pinus jeffreyi), pochodząca z południowo-zachodnich rejonów Ameryki Północnej, ma szpilki zebrane po trzy na krótkopędzie, sztywne i twarde, zabarwione na niebieskoszaro. Szyszki jajowate, duże, osiągają 35 cm (w Polsce do 20 cm), jasnobrązowe. Nasiona długości 10-12 mm z dużym skrzydełkiem (15-25 mm). Tarczki łusek z kolcem, skierowanym do wewnątrz.

Sosna Banksa ( Pinus banksiana Lamb.) - pochodzi z Ameryki Północnej. Igły zebrane w pęczki po dwie cienkie lecz sztywne, długości 2,5-4(5) cm, grubości 1-1,5 mm, lekko skręcone, ciemnozielone, zimą jaśniejsze. Pozostają na drzewie 2-3 lata. Szyszki długości 3-5(5,5) cm, jasnobrązowe, charakterystycznie zakrzywione, spiczaste. Tarczki łusek są spłaszczone, z niewielkim, delikatnym kolcem, który odpada przeważnie zanim szyszka dojrzeje.

4. Po prawej zaś stronie rośnie rozłożysty krzew perukowca podolskiego (Cotinus coggygria Scop.). Jego nazwa pochodzi od perukowatych owocostanów, które jesienią nakrywają go puszystą "peruką". Tu również możemy obejrzeć dorodne drzewo leszczyny tureckiej (Corylus colurna) oraz zwisające odmiany jesionów.

5. W tej samej kwaterze możemy zaobserwować bardzo rzadką metasekwoję chińską (Metasequoia glyptostroboides). Znana z wykopalisk, uważana za wymarłą przed kilkunastoma milionami lat. Odkryta dopiero w 1941 roku w Chinach. Jest to szpilkowe drzewo zrzucające liście na zimę, które osiąga wysokość do 30 metrów. Jej szpilki w porze listnienia przybierają żywą trawiastozieloną barwę, później są nieco ciemniejsze. Zależnie od siedliska i warunków pogodowych przebarwiają się jesienią na żółto lub rubinowoczerwono.

6.Bezpośrednio za pomnikiem - płaskorzeźbą przedstawiającą Stefana Czarnieckiego możemy podziwiać wierzbę białą (Salix alba), pod której rozłożystą koroną, wczesną wiosną kwitnie na biało magnolia gwiaździsta (Magnolia stellata).

7. Idąc dalej na północ parku, wychodzimy z części o charakterze arboretum i wchodzimy na rozległą polanę otoczoną starodrzewiem. Rosną tu klony, kasztanowce i grupa lip drobnolistnych o wysokości 25 metrów każda, objętych ochroną jako pomniki przyrody. Wiek ich szacuje się na około 300 lat. Przed kasztanowcami znajduje się wejście do lochów hetmańskich.

8. Kierujemy się do wyjścia boczną aleją wzdłuż północnej granicy arboretum. Po prawej stronie możemy zauważyć lipę (pomnik przyrody), która stanowi ciekawy obiekt, ponieważ pod wpływem uderzenia pioruna jej pień został uszkodzony, a wewnątrz niego widoczne są rosnące korzenie.

9. Udając się dalej, napotykamy stanowisko archeologiczne - fundamenty zabudowań dworskich Czarnieckich. Teren wokół jest nieco zaniedbany, a alejki urywają się, ponieważ istnieje tu zakaz wprowadzania jakichkolwiek zmian.

10. Zwiedzanie arboretum kończymy przy bocznej bramie, obok ogromnego kasztanowca, a następnie udajemy się na teren kościoła. Znajduje się on tuż za drogą i otoczony jest wiekowymi lipami, które uznawane są za pomniki przyrody.

11. Przechodzimy wokół świątyni. Po drodze mijamy wspomniane lipy drobnolistne - pomniki przyrody. Na tyłach placu kościelnego możemy zobaczyć również zabytkową dzwonnicę.

12. Udajemy się teraz do kościoła. Jest to wczesnobarokowa świątynia, którą w latach 1640-1659 wzniósł Stefan Czarniecki, o czym informuje łaciński napis nad głównym wejściem. Nad bocznym wejściem znajduje się marmurowa tablica z herbem Czarnieckich "Łodzią", którą przeniesiono z nieistniejącego już dworu. Wewnątrz kościoła na uwagę zasługują barokowe ołtarze boczne, chrzcielnica z herbem Czarnieckich, epitafium S. Czarnieckiego z 1970 roku oraz sarkofag wykonany z czerwonego piaskowca, w którym złożono prochy Hetmana. Od południa przylega wzniesiona w połowie XIX w. kaplica, w której obecnie znajdują się pamiątki po Stefanie Czarnieckim.

Bibliografia



  • Janaczek Stanisław (red), Czterechsetlecie urodzin Stefana Czarnieckiego, Włoszczowa 1999

  • Chudziński Krzysztof, Park arboretum w Czarncy [w:] Włoszczowskie Zeszyty Historyczne nr 2/96, s.53-57

  • Wykaz drzew pomników przyrody na terenie miasta i gminy Włoszczowa

  • Bolliger, Erben, Grau, Heblu, Krzewy, Warszawa 1998

  • Bruno P. Kremer, Drzewa, Warszawa 1995

  • Drzewa i krzewy ozdobne, http://www.pinus.net.pl

  • Atlas roślin naczyniowych Polski, http://www.atlas-roslin.pl


Uwagi

Infrastruktura: Na wprost parku, przy placu kościelnym znajduje się mały parking. Nie ma szaletów. W parku jest kilka ławek. Brak jest w pobliżu kawiarni i obiektu sportowego.

Mocne strony parku: Ładne położenie, cisza i spokój. Wytyczone ścieżki. Duża różnorodność roślinna na małym obszarze. Doskonałe miejsce do odpoczynku.

Słabe strony parku: Zbyt mały parking, brak szaletów, mała liczba ławek. Brakuje placu zabaw dla dzieci oraz punktu gastronomicznego, chociaż w pobliżu znajduje się sklep spożywczy.

Autorzy

Autorem pierwotnej wersji opisu parku powstałej w ramach projektu "Parki i ogrody oczami młodzieży" jest:
Zespół Placówek Oświatowych w Kurzelowie - Publiczne Gimnazjum
ul. Brożka 7
29-100 Włoszczowa
Opiekun grupy:
Beata Ciupińska 


Autorzy opisu:
Uczennice klasy II a Publicznego Gimnazjum w Zespole Placówek Oświatowych w Kurzelowie w składzie Angelika Wójcik, Magdalena Piech, Paulina Piech, Kinga Malinowska


Podziękowania:
-za korektę naszego opisu p. mgr Małgorzacie Piaseckiej
-za udostępnienie danych i pomoc w ich uzyskaniu Wydziałowi Rolnictwa i Ochrony Środowiska przy Urzędzie Miasta i Gminy Włoszczowa
-za pomoc, oprowadzenie i ciekawe przedstawienie faktów z życia Stefana Czarnieckiego oraz udostępnienie pamiątek po hetmanie p. Zygmuntowi Fatydze


Wyszukiwarka

Wyszukiwarka


Kontakt

(to jest kontakt w sprawie tej strony internetowej, a nie kontakt do zarządcy parku) 

Nazwa organizacji
Ośrodek Działań Ekologicznych "Źródła"
Adres organizacji
90-602 Łódź, ul. Zielona 27
Telefon do organizacji
42 632 8118
Adres www organizacji
www.zrodla.org

 
 


Newsletter

wpisz swój e-mail aby otrzymywać informacje o naszych działaniach

Wyślij



© 2010 Ośrodek Działań Ekologicznych "Źródła" | Dzień Pustej Klasy | zielone szkoły | oszczędzajmy wodę | edukacja globalna | Kalendarz świąt ekologicznych